IMGD71

Pioir Skeris

okrcśkwych znaków. Oddziaływanie lakie wzbudza poprzez wywołanie zderzenia informacji pewien proces inirapersonalny w większym stopniu sterowany indywj. dualnymi predyspozycjami jednostki niż w przypadku interakcji z realnymi członkami grupy. Można przy puszczać, że stabilność' oddziaływań elementów struktury społecznej test wówczas słabsza. Na krańcu tego kontinuum znajdują się grupy aktualnie nie istniejące czy to przeszłe, jak np. otoczenie z okresu dzieciństwa, czy też wyimaginowane, jak w przypadku tworzenia wizji przyszłości'.

Wówczas o oddziały waniu grupy odniesienia można mówić jedynie w sensie indywidualnej organizac ji postaw jednostki i ich wzajemnych związkach. Nie umożliwia to jednak poszukiwania genezy tych postaw w elementach struktury społecznej. Analiza takich wpływów, włączonych w zakres teorii grup oddziaływania może być pożytecznym narzędziem wyjaśniania zachowań z dziedziny dewiacji społecznej i innowacji.

Kryterium przynależności. Wyróżnianie grup odniesienia ze względu na przynależność częściowo pokrywa się z kryterium stopnia interakcji, gdyż z samej definicji przynależność do grupy wiąże się z częstszymi interakcjami w jej obrębie niż na zewnątrz. Jest ono nieostre również z tego względu, że nie uwzględnia wspomnianego już konfliktu dwu grup przynależności, jak to ma miejsce w przypadku poszukiwania zakotwiczenia postaw w układzie rodzice - rówieśnicy¹. Pozwala ono tylko formułować przypuszczenie o silniejszym oddziaływaniu grup przynależności

0    zagęszczonej sieci interakcji i wysuwać przypuszczenie co do warunków wyboru innych układów odniesień⁵.

Kryterium czasu. Wspomnieliśmy już. że o oddziaływaniu grup odniesienia w sensie ścisłym możemy mówić w przypadku zachodzących interakcji pomiędzy 9 a jednostką. Są to grupy istniejące aktualnie. Niemniej uzasadnione jest również rozpatrywanie wpływu dawnych grup odniesienia, pozostawiających swój ślad w postaci zintemalizowanych norm i utrwalonych postaw. Tak samo celowe jest uwzględnianie grup przyszłej przynależności, jeśli jednostka oczekuje określonych zmian mtjej sytuacji, jak to ma miejsce np. w toku kształcenia się i wyboru zawodu. Dfyińżnienie tych rodzajów grup odniesienia stwarza pewne problemy metodologicz-B gdyż innych narzędzi badań wymaga analiza zintemalizowanych w przeszłości norm i wartości, jak również oczekiwań, aniżeli badania oddziaływania aktualnych

1    rzeczywistych grup. Kryterium czasu umożliwia jednak w szeregu przypadków wyfśmsac rozbieżności zachowań i oddziaływań grup aktualnych, jak również niejed-BMfibdbbór grup odniesienia. Ponadto zmiana w proporcjach nastawień prospek-J0*jeh i retrospektywnych. wiązanych z cyklem rozwojowym jednostki, pozwala wymnć przypuszczenie co do względnego znaczenia przyszłych, aktualnych oraz przeszłych grup odniesienia.

Kryterium decydującego elementu grupy odniesienia. Poszczególne stano-fMi badawcze różnią się także co do poglądów na cechę konstytutywną grupy jpfcticKMa. Można zapytywać, czy termin ten ma oznaczać grupy w sensie socjolo-pUMywt.czy kategorie społeczne , psychologicznie wyróżniane („znaczące") oso-

U7

Pojęcie ..grupy odniesienia"

by z otoczenia jednostki*, czy wreszcie określone normy i standardy', gdyż pojęciem tym posługiwano się kolejno we wszystkich tych znaczeniach.

Kuhn¹" stoi na stanowisku pierwotności grupy społecznej (a ściślej osób. I klJiyf mi jednostka się identyfikuje) względem kategorii odniesień, gdyż jednostkę w podstawowe kategorie pojęciowe, przy pomocy których kafegoryflp ona rzeczywistość społeczną i samą siebie. W ten sposób grupa wyznacza już raty w których jednostka może się porównywać z określonymi kategoriami społeczny* i definiuje jednocześnie poprzez role cechy własne jednostki, które podlegają porównywaniu. Te kategorie pojęciowe wyróżniają pewną ilość kategorii spoka|H spośród wielości potencjalnie istniejących w każdej kulturze. Te kategorie dujp» nowane są, zdaniem Kuhna. zawsze w konsekwencji interakcji jednostki z grapami czy osobami psychologicznie dla niej znaczącymi (orientational olhers). Z tego pata widzenia możemy powiedzieć, że nie wszystkie grupy przynależności posiadałyby jednakowe znaczenie dla jednostki i podlegałyby uszeregowaniu ze względu na ta pień ukształtowania jej podstawowych kategorii pojęciowych.

Kryterium wyróżnienia grupy odniesienia stanowiłby wówczas stopień związku wszystkich treści wchodzących w skład Ja” z innymi jednostkami według wskaźników. takich jak identyfikacja, źródło podstawowych kategorii pojęciowych, w tym też samych kategorii opisu własnego Ja", wpływających na podtrzymanie obrani samego siebie. Wówczas też w przypadku identyfikowania się jednostki 2 jakąś abstrakcyjną normą, nie znajdującą zakotwiczenia w konkretnej grupie, należałoby poszukiwać źródła kategorii pojęciowych, które doprowadziły do akceptacji tej normy. Z tego punktu widzenia również normy byłyby podporządkowane relacjom jednostki do innych osób, nie stanowiłyby zatem czynnika samodzielnego. Eisenstadt wskazuje jednak na fakt, że często normy przekraczają aktualne role jednostki, ta tyczą ich wielości:    we wszystkich naszych wywiadach ujawniło się. że to notnm

(lub, być może, w szerszym sensie wartość) służy za układ odniesienia, względem którego jednostka się orientuje i że w specyficznych tylko sytuacjach norma taja$ związana z określoną grupą”¹¹. [...J

Kryterium funkcji grupy odniesienia. Jedno z pierwszych rozróżnień wprowadził Kelley wykazując, że grupa może raz służyć jako źródło norm dla jedrnuM (funkcja normatywna) w zakresie zachowań i postaw, drugi raz zaś jako źródło standardów dla oceny samej siebie bądź innych osób. Rozróżnienie to nie jest jetahtig ostre, albowiem przedmiot porównań w poszczególnych przypadkach bywaodmMmj ny. Kemper'^; wprowadza dalsze podziały w obrębie grup porównawczych. Raz,H w przypadku żołnierzy, którzy założyli własne rodziny, będą to grapy, wzgiędójC których jednostka ocenia własne położenie pod kątem równości i słuszności iw-działu przywilejów (equity group). Innym razem grupa służyć może jako akfctt względem którego jednostka ocenia słuszność własnego postępowania lub opfariL tzn. jednostka nie doszukuje się w danej grupie norm, (jak powinna postępowMl lecz porównuje raczej swoje zachowanie (przeszłe lub wyobrażone) z wysiępująBfflj w grupie, dochodzi wówczas do stwierdzeń w rodzaju: „inni też tak