2 (1097)

1.    Pojawienie się świadomości regionalnej wśród elit i warstw społecznych państw sąsiadujących w danym regionie. U podstaw kształtowania się świadomości regionalnej leży poczucie związku z obszarem zamieszkania, wykształcenie się więzi międzyludzkich opartych na wspólnych wartościach, postawach i celach działania oraz uformowanie się poczucia kulturowej, politycznej i ekonomicznej odrębności. Tempo i zakres kształtowania się takiej świadomości zależy od stopnia homogenicz-ności etnicznej, rasowej, językowej, religijnej i kulturowej ludności tam zamieszkującej. Nie mniej ważną rolę odgrywa poczucie wspólnoty losów historycznych, wspólnych doświadczeń współpracy w przeszłości (np. nawiązywanie przez państwa Grupy Wyszehradzkiej do historycznego spotkania królów Polski, Czech i Węgier w XIV w.). Rozwój międzynarodowej świadomości regionalnej przyczynia się do osłabienia tendencji nacjonalistycznych, przyzwyczajając narody i rządy do myślenia kategoriami szerszymi niż narodowe oraz do respektowania wartości innych niż narodowe¹.

2.    Skutkiem rozwoju świadomości regionalnej jest ujawnienie się wspólnoty potrzeb i interesów społeczeństw zamieszkujących dany region. Znajduje to odzwierciedlenie w uzasadniających i afirmujących taki stan rzeczy programach, koncepcjach oraz doktrynach ideologiczno-politycznych, formułowanych przez kształtujące się ruchy regionalne. Klasycznym przykładem są działania europejskich federalistów, głoszących hasła unii narodów po II wojnie światowej, reprezentowanych przez takie postacie, jak: A. Spinelli, J. Monet, R. Schuman, W. Churchill, K. Adenauer. Powojenne procesy integracyjne Europy Zachodniej w dużym stopniu były kształtowane przez te idee.

3.    Powstanie regionalnej wspólnoty potrzeb i interesów prowadzi do ilościowego i jakościowego (cecha współzależności) wzrostu interakcji między państwami i społeczeństwami regionu. W związku z tym pojawia się naturalna potrzeba regulowania wzajemnych oddziaływań, opartych na trwałych formach i normach prawno-organizacyjnych, stwarzających warunki do efektywnych działań państw w regionie. Z reguły są to: system stałych konsultacji i konferencji regionalnych, normy prawa regionalnego.

Instytucje regionalne spełniają funkcję stabilizującą (utrzymanie status quo w regionie), legitymizującą, co przejawia się w podejmowaniu działań na rzecz afirmacji przez środowisko międzynarodowe rozwiązań regionalnych, oraz integracyjną {sensu largo), polegającą na organizowaniu działań państw regionu wokół wspólnych celów.

4.    Integracja państw regionu to najbardziej zaawansowana faza rozwoju regionalizmu. Pojęcie integracji w stosunkach międzynarodowych nie jest jednoznaczne, gdyż zależy od tego, jaką dziedzinę stosunków międzynarodowych bierzemy pod uwagę, tj. polityczną czy ekonomiczną. Co się tyczy pierwszej sfery, to powszechnie jest akceptowana definicja E. Haasa, która brzmi następująco: „Integracja to proces, w toku którego uczestnicy życia politycznego w danych państwach decydują się na

przenoszenie swojej lojalności, oczekiwań i aktywności politycznej do nowego i większego centrum, którego instytucje nabierają zwierzchniej jurysdykcji nad ństwami narodowymi”². Tym nowym centrum jest polityczna wspólnota, która yorzy się na podstawie trojakiego rodzaju kompromisu:

Tabela 1

Podejścia w objaśnianiu procesu regionalnej integracji politycznej

1—-- Cechy procesu integracji	Podejście pluralistyczne	Podejście funkcjonalne	Podejście neo-funkcjonalne	Podejścia federalistyczne
Przebieg procesu integracji
Poziom systemu międzynarodowego	Samoistny wzrost współzależności i nieformalnych stosunków współpracy	Ujawnienie się potrzeb współpracy pod wpływem postępu technicznego	Tworzenie wspólnych instytucji dla politycznej współpracy	Radykalna zmiana układu sił w stosunkach międzynarodowych
Poziom państwa	Wzrost możliwości podejmowania decyzji	Współpraca w techniczno--ekonomicznych branżach niezależnie od woli państwa	Tworzenie się interesów państw i pozapaństwowych uczestników	Negocjacje między elitami rządowymi państw .... . jj<-"IX
Poziom jednostek ludzkich	Proces uczenia się	Ujawnienie się skłonności do współpracy w wyniku pozytywnych doświadczeń	Ujawnienie się pozytywnych efektów w rozwiązywaniu konfliktów przez elity	Zmiana w postawach ludzi w stosunku do władzy państwowej
Efekt procesu integracji
Zmiany strukturalne	Wspólnota państw	Administracyjna struktura współpracy funkcjonalna wobec potrzeb wspólnoty	Ponadpaństwowy system podejmowania decyzji	Państwo ponadnarodowe %
Przejawy funkcjonowania	Większe możliwości pokojowego rozstrzygania sporów. Intensywne komunikowanie	Dostosowanie struktur do wymogów współpracy	Skupienie decyzji w nowym centrum	Formalna i nieformalna redystrybucja władzy

Źródło: B. Weiss, The Economics of Integration. The Politics ofRegionalism: Interdependence and Inlegration Theory Revisited, ISA Paper, Washington 40* Annual Convention, s. 8.

1

R. Bierzanek, Bezpieczeństwo regionalne w systemie ONZ, Warszawa 1977, s. 7.

2

E. Haas, International Integration. The European and the Universal Process, „International Organization” 1961, nr 3, s. 366-367.