2 (158)

z ogromną wielością poglądów i propozycji badawczych. Z przyczyn oczywistych wskazane będą zatem tylko te, które w mniejszym lub większym stopniu odnoszą się do międzynarodowego wymiaru tej integracji. Ich zbadanie, co warto podkreślić, ma nie tylko walor czysto poznawczy, ale może również przynosić wymierne pożytki w sferze praktyki, gdyż - jak wskazano w rozdziale 1 — pozwalają identyfikować podłoże ideowe określonych koncepcji czy działań politycznych.    ^

I tak, pozostając tylko przy koncepcjach formułowanych w okresie powojennym, czyli w trakcie praktycznej realizacji idei integracji europejskiej, można wskazać model „wielu” czy też „zmiennych szybkości”, sformułowany już w połowie lat 70. przez L.Tindemansa. Zakładał on możliwość podejmowania przez państwa członkowskie Wspólnot Europejskich przedsięwzięć integracyjnych w niejednakowym zakresie i tempie w zależności od ich potrzeb oraz interesów. Koncepcyjnie zbliżony jest, stworzony mniej więcej w tym samym czasie przez A.Dahrendorfa, model „Europy a la carte” (zwany też „modelem indywidualnych opcji”), który przewidywał swobodę członków WE w wyborze skali oraz dziedzin integracji. W tym samym nurcie pozostaje model „twardego jądra”, zakładający wyłonienie się grupy państw przodujących w procesach integracji, podczas gdy inne będą do nich jedynie dołączać. Można wymienić jeszcze wiele innych podobnych modeli (jak integracja o „zmiennej geometrii”) czy koncepcje bardziej cząstkowe.’⁹

Wszystkie one mają za wspólny mianownik założenie, które legło u podstaw wspomnianej zasady ściślejszej współpracy - tj. zakładanie czy też postulowanie możliwości różnicowania zakresu i tempa europejskich procesów integracyjnych W zależności od zdolności bądź woli politycznej poszczególnych państw członkowskich WE/UE. Innymi słowy, przewidują one, że to raczej procesy integracyjne mają dostosowywać się do interesów narodowych niż członkowie Wspólnot do wymogów integracji. Jak widać, tego rodzaju modele - jak bardzo by nie były interesujące poznawczo - mają jednak charakter dosyć jednostronny oraz mniej lub bardziej cząstkowy, nieuwzględniający całości problematyki. Tym samym nie są w pełni przydatne do spełnienia zadania badawczego niniejszych rozważań, czyli uchwycenia głównych uwarunkowań ideowych

. Jfe

³⁹ W polskiej literaturze przedmiotu szerzej patrz min.: C.Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, tom I, Warszawa 2000, s.537-540; J.Starzyk, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Warszawa 2001, s.43; Z.Doliwa-Klepacki, op.cit., s.33-34; A.Zielińska-Głębocka, Dynamika Unii Europejskiej w świetle teorii integracji, „Studia Europejskie", nr 3/1999. Por. także: W.Abelshauser, Integration a la carte'. Primacy of Politics and the Economic Integration of Western Europę in the 1950’s w: The Construction of Europę. Essays in Honour ofEmile Noel, ed. S.Martin, London 1994.

pozycji i roli WE/UE w stosunkach międzynarodowych. Konieczne jest zatem sięgnięcie po koncepcje bardziej szerokie oraz kompleksowe.⁴⁰

2.3.1. Federalizm i konfederalizm

Jak podkreślono już w rozdziale 1, bardzo ważną rolę swego rodzaju kanwy ideologicznej spinającej procesy integracji europejskiej odegrały dwie koncepcje: federalizmu i konfederalizmu. Ich istnienie i ważność dało się już zauważyć podczas dotychczasowych prezentacji, należałoby zatem rozwinąć ten I Wątek, gdyż - na co trzeba kolejny raz wskazać - nawiązania do obydwu tych f koncepcji stanowią swego rodzaju nić przewodnią całej pracy. Odnosi się to bowiem do zagadnienia, które roboczo można ująć w formie pytania: w jakim zakresie Unia Europejska przejawia cechy przynależne koncepcjom federalizmu i konfederalizmu? Zbadanie tej kwestii ma istotne znaczenie dla dalszych wywodów, pozwalając m.in. lepiej określić specyfikę statusu prawno-międzynarodowego Unii Europejskiej czy precyzyjniej formułować prognozy na temat międzynarodowej pozycji i roli UE w przyszłości.

f Analiza tego typu zagadnień czy szerzej - procesów i zjawisk całej integracji europejskiej musi bowiem uwzględniać optykę badawczą patrzącą przez pryzmat owych dwóch podstawowych koncepcji. Niewątpliwym faktem jest wszakże to, że federalizm i konfederalizm od ponad półwiecza w ogromnej mierze kształtują założenia oraz przebieg realnych procesów integracji w ramach Wspólnot Europejskich/Unii Europejskiej, nie licząc zasługi stworzenia teoretyczno-ideologicznych podstaw owych procesów. Tym samym koncepcje te mogą być uznane za punkt wyjścia do prowadzenia studiów w zakresie integracji europejskiej. Trzeba przy tym wskazać, że badania nad zagadnieniami federalizmu mają zarówno długą historię, jak i ogromny dorobek stworzony przez liczne nurty teoretyczne funkcjonujące w ramach rozmaitych szkół badawczych czy nurtów polityczno-ideologicznych. W skromnych ramach niniejszej pracy nie ma natomiast ani miejsca, ani potrzeby bardziej dogłębnej prezentacji tego wielkiego dorobku, zawartego zresztą w bogatej literaturze przedmiotu.⁴¹

⁴⁰    Jest to tym bardziej potrzebne, że wskazane wyżej modele wykazują silne, ale wyraźnie jednostronne konotacje ideologiczno-polityczne, które trudno zrozumieć bez sięgnięcia po omówione dalej koncepcje federalizmu i konfederalizmu.

⁴¹    Por. przykładowo: P.King, Federalism and Federation, London 2002; D.Sidjanski, The Federal Futurę of Europę. From the European Community to the European Union, Ann Arbor 2000; M.Burgess, Federalism and European Union: the Building of Europę, 1950-2000, London-New York 2000; F.Delperee, La federalisme en Europę, Paris 2000; M.Croisat, J.L.Quermonne, L'Europę et le federalisme. Contribution a Temergence d’un federalisme intergouvernemental, Montchrestien 1999; D.Mackay, Federalism and European Union. A political economy perspective, Oxford 1999; F.Kinsky, Federalizm. Model ogólnoeuropejski, Kraków 1999; Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W.Bokajło, Wrocław 1998; Drogi do Europy, red. J.Kranz, J.Reiter, Warszawa 1998; Federalizing Europę? The costs, benefits, andpreconditions of federal

55