2 (2089)

4.6. Kwasy karboksylowe 119

karboksylowe mogą zawierać inne grupy funkcyjne, np. hydroksylową -OH w hydrok-sykwasach, aminową -NH2 w aminokwasach itd. Jeżeli atomy węgla w kwasie karboksylowym połączone są tylko wiązaniami pojedynczymi, mówimy o kwasach nasyconych (tab. 4.3), natomiast jeżeli pomiędzy atomami węgla pojawia się choćby jedno wiązanie podwójne, mówimy o kwasach nienasyconych. Nasycone wyższe kwasy alifatyczne (tzw. kwasy tłuszczowe) są pochodzenia zwierzęcego (wyjątkiem jest olej palmowy i masło kakowe), natomiast kwasy nienasycone występują głównie w tłuszczach roślinnych (wyjątkiem jest tłuszcz zwierząt morskich i oceanicznych). Te ostatnie określane są skrótem NNKT — Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe. Ich podaż jest niezbędna do normalnego funkcjonowania organizmu ludzkiego, dlatego NNKT określane są mianem witaminy F. Kwasy tłuszczowe dzielimy na niższe (mają szkielet 4-8-węglowy), średnic (szkielet 8-12-węglowy), wyższe (szkielet 12-24-węglowy); ponad 24 atomy węgla w szkielecie mają kwasy woskowe.

Tabela 4.3. Kwasy karboksylowe nasycone

Liczba atomów C	Kwas	Wzór	Liczba atomów C	Kwas	Wzór
1	Mrówkowy	HCOOH	11	Undekanowy	CH3(CH2)9COOH
2	Octowy	CH3COOH	12	Laury nowy	CH3(CH2),0COOH
3	Propionowy	CH3CH2COOH	13	Tridekanowy	CH3(CH2)mCOOH
4	Masłowy	CH3(CH2)2COOH	14	Mirystynowy	CH3(CH2)12COOH
5	Walerianowy	CH3(CH2)3COOH	15	Pentadekanowy	CH3(CH2)i3COOH
6	Kapronowy	CH3(CH2)4COOH	16	Palmitynowy	CH3(CH2)14COOH
7	Heptanowy	CH3(CH2)5COOH	^17	Margarynowy	CH3(CH2)i5COOH
8	Kaprylowy	CH3(CH2)6COOH	18	Stearynowy	CH3(CH2)16COOH
9	Pelargonowy	CH3(CH2)7COOH	20	Arachidowy	CH3(CH2)18COOH
10	Kaprynowy	CH3(CH2)«COOH	22	Dokozanowy	CH3(CH2)2oCOOH

4.6.1. Kwasy alifatyczne nasycone

Kwas mrówkowy, kwas metanowy, bezbarwna ciecz o ostrym zapachu, rozpuszczalna w wodzie, etanolu i eterze, roztwarza metale, dając sole mrówczany. Występuje w organizmach owadów (mrówek, pszczół) i roślin (pokrzywa). Stosowany jest w preparatach kosmetycznych w stężeniu 0,5% jako konserwant. Ze względu na właściwości drażniące (powoduje przekrwienie skóry) stosowany jest w płynach odżywczych do włosów^r oraz preparatach przeciwłojotokow'ych i przeciwłupieżowych. Roztwór 4-procentowy kwasu mrówkowego w etanolu nosi nazwę spirytusu mrówkowego i stosowany jest jako konserwant płynów do włosów i wód toaletowych.

Kwas octowy, kwas etanowy, bezbarwna ciecz o charakterystycznej woni, działa łza-włąco. rozpuszcza się w wodzie, etanolu, eterze i chloroformie. Bezwodny kwas octowy (tzw. lodowaty) ma t.t. 16,7°C. W formie 6-10-procentowych wodnych roztworów sto-