2 (2790)

koordynacyjnego piłkarzy. Koordynacja i technika są bowiem w ścisłej zależności proporcjonalnej: wyższy poziom koordynacji pozwala opanować elementy techniczne o najwyższym stopniu trudności (Zrubak 1983, Hirtz 1988, Begier 1990, Stuła 1994, 1995, 1996, 1996a).

W praktyce szkolenia piłkarskiego koordynacja ruchowa przez niektórych trenerów nie jest w ogóle uwzględniana - bo niemierzalna, jak tłumaczą. Dopiero kilkanaście lat temu zaliczona została do cech m oto rycz nych, a ostatnimi czasy nazwano ją jako zdolność. Nie ma wątpliwości co do tego, iż koordynacja ruchowa uwarunkowana jest przejawami czynności systemu nerwowego (Brenstein 1987, Muller 1988, Szopa 1992, Raczek, Mynarski 1992, Starosta 1995, Ljach 1995). W tym ujęciu koordynacja ruchowa jawi się jako cecha integrująca przejawianie się innych cech lub też organizator ich współdziałania podczas wykonywania różnych czynności ruchowych. Dlatego też nazywają ją: „super cechą” (Starosta 1995), lub cechą „fenomenalną” {Hirtz 1989).

Rodzaje koordynacyjnych zdolności motorycznyeh, ich znaczenie w nauczaniu elementów techniki gry piłkarskiej

W ostatnich latach w pracach Starosty (1987,1993), Szopy (1992, 1993), Raczka (1993), Ważnego (1992), Czajkowskiego (1993), propaguje się współczesne koncepcje, zakładające konieczność wyodrębnienia w informacyjnym potencjale motorycznym człowieka, szeregu specyficznych i w miarę „odrębnych" zdolności koordynacyjnych.

Znany twórca „krakowskiej szkoły motoryczności” Szopa (1993) uważa, iż na zdolności koordynacyjne składają się elementarne, silnie zdeterminowane genetycznie predyspozycje, wśród których wymienia: koordynację nerwowo-rucho-wą, równowagę, orientację przestrzenną, szybkość reakcji, różnicowanie ruchów i antycypację oraz uzdolnienia ruchowe.

Czajkowski (1993) wyróżnia z kolei inne zdolności - tzw. zdolności zbomościowe (koordynacyjne): pojętność ruchowa, sterowanie i regulację oraz przystosowanie do zmiennych sytuacji.

Hirtz (1985), opierając się na dokonaniach Blume (1981) i Harre (1985), ustalił 5 „fundamentalnych” zdolności koordynacyjnych. Są to: zdolność kinestetycznego różnicowania, zdolność zachowania równowagi (statycznej i dynamicznej), zdolność szybkiej reakcji, zdolność orientacji czasowo-prze-strzennej, zdolność rytmizacji.

Do najistotniejszych zdolności koordynacyjnych w grze w piłkę nożną zalicza się w kolejności:

-    według Gagajewej (za Ljachem 1995) zdolność różnicowania, przystosowania, szybkiej reakcji, przewidywania.

-    według Brila (1980): zdolność różnicowania, przystosowania, szybkiej reakcji, przewidywania.

-    według Zimmermanna (1982): zdolność orientacji, dostosowania, różnicowania, szybkiej reakcji.

-    według Meiera (1982): zdolność różnicowania (wyczucie piłki), orientacji, szybkiej reakcji, łączenia, dostosowania.

-    według Ljacha (1991 a): zdolność przedstawienia, różnicowania, orientacji, szybkiej reakcji, łączenia.

-    według autora pracy (Stuła t997): zdolność rytmizacji i wysokiej częstotliwości, przestawiania, różnicowania, orientacji, szybkiej reakcji, łączenia,

-    według autora pracy (Stuła 1997): zdolność rytmizacji i wysokiej częstotliwości, przestawiania, różnicowania, orientacji i łączenia.

Poniżej przedstawia się podstawowe zdolności koordynacyjne według kolejności opisu za Raczkiem i Mynarskim (1992).

Zdolność różnicowania warunkuje wysoką dokładność i ekonomię mchów. Dominująca rola przypada w niej na przyjęcie, ocenę oraz przetwarzanie informacji o kątowych pozycjach w stawach (komponenty przestrzenne), o stanie napięcia zaangażowanych mięśni (komponenty siłowe), oraz prędkości ruchów (komponenty czasowe), W sportach acyklicznych, a w pitce nożnej w szczególności, zjawisko to komplikuje się z powodu różnorodności ruchów, jakie zawodnik musi wykonać w zależności od warunków wyznaczonych przez aktualny stan walki sportowej. Istotną rolę w precyzyjnym przebiegu pożądanego zachowania się w walce sportowej. istotną rolę w precyzyjnym przebiegu pożądanego zachowania się w walce sportowej odgrywa Obsze mość ruchu, szybkość, tempo i jego rytm, a także „współdziałanie" poszczególnych członków ciała. To precyzyjne „wyczuwanie” oparte na powstałych wyobrażeniach ideo i sensomotorycz-nych, pozwala na właściwe dozowanie impulsów sterujących, umożliwiających optymalny przebieg czynności mchowej, jak np. uderzenie piłki na określoną odległość, utrzymanie odpowiedniego tempa i rytmu biegu, „ułożenie ciała” do wykonania zwodu itp. Zwiększająca się skuteczność np. przyjęć piłki nogą związana jest z pełniejszym odczytywaniem większej liczby sygnałów, wynikających z wrażeń kinestetycznych”.

Zdolność równowagi umożliwia utrzymanie „pionowej pozycji" ciała (równowaga statyczna) oraz zachowanie lub odzyskanie tego stanu (równowaga dynamiczna) w czasie wykonywania czynności ruchowych lub bezpośrednio po ich wykonaniu np. w walce „bark w bark”, w czasie stosowania w grze dryblingu itp. Innymi słowy zdolność równowagi polega na jak najszybszym powrocie do pozycji wyjściowej po ruchach wykonywanych w każdym z kierunków (również obrotowych) z własnej wolt zawodnika, wymuszonych w czasie akcji przez przeciwnika lub inne sytuacje meczowe powodujące chwilową utratę tej równowagi. Inny obszar tej zdolności związany jest z zapewnieniem równowagi obiektom takim, jak np. piłka w czasie żonglowania. Wykonanie tej czynności związane jest z balansowaniem ciała wokół piłki (obiektu) przy małych płaszczyznach podparcia i warunkach częstych zakłóceń. Warunkowanie tej zdolności oparte jest na informacjach pochodzących z analizatorów dotykowych, kinestetycznych, optycznych i przedsionkowych. W czasie wykonywania czynności w równowadze statycznej lub mchów wolnych, główną rolę odgrywa analizator kinestetyczny, natomiast w czasie wykonywania czynności lokomocyjnych i obrotowych analizator przedsionkowy.

Zdolność szybkiej reakcji - polega na wykonywaniu szybkich, celowych i krótkotrwałych czynności na określony sygnał (optyczny, akustyczny, kinestetyczny), w których zaangażowane może być całe ciało lub jego części. O poziomie tej zdolności świadczy czas, jaki upływa od momentu zadziałania sygnału do momentu zakończenia planowanego, ściśle określonego mchu. Wyznacznikami tej zdolności jest więc czas reakcji oraz szybkość działania zaangażowanych mięśni. Elementy walki sportowej w piłce nożnej wymagają szybkiej i skutecznej reakcji, w których dominująca rola przypada na przetwarzaniu informacji płynących z różnych sygnałów (przede wszystkim optycznych).

Zdolność dostosowania oparta jest na realizacji optymalnego programu działań wraz z korektą (zmienianie i przestawianie) w przypadku dostrzeżenia lub przewidywania zmiany sytuacji. W grze piłkarskiej występują zmiany nieznaczne (względnie oczekiwane), wymagające dostosowania parametrów czasowo-przestrzenno-siłowych ruchu, przy zachowaniu realizowanego programu np. przy prowadzeniu piłki zmiana kierunku prowadzenia, częstotliwość kroków, zmiana nogi prowadzącej piłkę itp., a także zmiany znaczne, prowadzące do przerwania wykonywanych czynności i wdrożenia zupełnie nowego działania np. utrata piłki przy jej prowadzeniu i „przejście" do działań obronnych. U podstaw tej zdolności leżą procesy przyswajania i przetwarzania intormacji (optycznych, akustycznych, dotykowych, kinestetycznych), a także zakres dotychczasowych doświadczeń ruchowych piłkarza (tzw. rutyna piłkarska).

Zdolność orientacji umożliwia określenie pozycji ciała w przestrzeni i czasie (w mchu), względem pola działania