2 (788)

Mtzfikcyjne oraz odpowiednio — czynniki pierwotnie i wtórnie. ^W€ffsy)fteJ*ikiada utc analizę tych ostatnich do następnego rozdziału skupimy się tu na czynnikach atrakcyjnych.

Tabela 2.1. Klasyfikacja zdarzeń

Rodzaj operacji		Rodzaj czynnika
	atrakcyjny		a wersyjny
. ^1 Wprowadzenie	wzmocnienie pozytywne (nagroda)		kara pozytywna
Usunięcie	kara negatywna		wzmocnienie negatywne (nagroda)

picie, kopulacja itp.) oraz wiele innych o mniej jasnym charakterze ¹ ,^r|W^: -wtór*-. r.t•

_ŁrL-»v.T:i;;:-i ynmjg||ay przeto wykazują znacz:-.;*- większą anten* .

: :-:ć między osobnicza" Pewne z n.ch zawdzięcza

iruttli w, __

towar^yałyiy w przeszłości iainniż wzmocnic:-.io:a ^.-■■.nyin. na s-tuuk czc:;o ZO.Ł.U na u:e myarunkowisa cz-^i L^ygmair.ć s^t^sfakcjL Widok lub zapach pokarmu, postać partnera seksualnego, oglądanie pewnych programów telewizyjnych lo niektóre przykłady z tej kategorii. Czynniki ćrug-.ego rodzą iu sUłs sie atrakcyjne dlatego, że łączyły sie unrzednin ?* skutecznym usunięciem jakichś awersvr.ych zdarzeń^Tak na przykład <fla szczurów z eksperymentu Mowrera i Aikena (cyt. za: Hilgard i Marąuis, 1968, s. 195n.) mrugające światło łączone z zakończeniem wstrząsu elektrycznego najwyraźniej stawało się w pewnym (niewielkim) stopniu atrakcyjne, bo tak można interpretować fakt, że eksponowanie tego światła w czasie naciskania dźwigni podwyższało częstość tej czynności w porównaniu z takim samym światłem uprzednio łączonym z początkiem wstrząsu* W podob-ny sposób postać znajomego rodziców mole stać się atrakcyjna dia przerażonego dziecka, które zagubiło się w tłumie ludzi na ulicy, a dobra ocena w szkole atrakcyjna dla ucznia surowo karanego w domu za oceny niedostateczne.

Już z przytoczonych przykładów widać, ze omawiany podział czynników wtórnie atrakcyjnych nie jest ostry w tym sensie, że taki sam czynnik (np. sukces szkolny) może zawdzięczać swą atrakcyjność bądź uprzednim doświadczeniom satysfakcji, bądź doświadczeniom ulgi. Badania cytowane przez Hilgarda i Marąuisa zdają się wskazywać, że ..bodźce skwarzone z ustanienj .go bodźca działają w dokładnie taki sam sposób, iak bodźce skojarzono z pozytywnym :’.vrm .kiera wzmacniającym" (s. 196). Teoretycznym odpowiednik '‘m tego wniosku jest próba sprowadzenia jednego rodzaju wtórnej atrakcyjności do drugiego, najczęściej do atrakcyjności uforni wanej na podłożu wzmocnienia negatywnego (por. analizę J. Browna cytowaną przez Cofera i Ap-pleya, 1972, s. S84n.). Wydaje się jednak, że podstawa empiryczna takich redukcji j« st ciągle zbyt słaba. W szczególności można podejrzewać,/ze atrakcyjność obu rodzajów czynników może się zmieniać w zależności od charakteru bieżącej sytuacji/ Liunt (1971 u, s. 89) cytuje badania, z których wynika, że czynniki atrakcyjne utworzone na podstawie wzmocnienia negatywnego tracą swoje wzmacniające właściwości po usunięciu z sytuacji osobnika źródeł zagrożeń. Dopók nie dowiemy się więcej o zachodzących tu prawidłowościach, najlepiej będzie utrzymać omawiany podział.

Trzeba podkreślić, że u człowieka atrakcyjności różnych czynników nie można w pełni wyjaśnić warunkowaniem klasycznym. (\Jniz z pojawieniem się drugiego poziomu regulacji celowej różne obiekty, czynności i relacje mogą się stawać atrakcyjne dlatego, że podmiot spostrzega ich związek z realizacją cenionych przez siebie stanów rzeczy?) Ponieważ ten „wyższy”, poznawczy mechanizm atrakcyjności (i awersyjr.ości) nie musi działać zgodnie z opisanym mechan zmem „niższym", możemy wyobrazić sobie, jak skomplikowane bywają układy ludzkich skłonności i niechęci.

1

Od lat pięćdziesiątych rozwija się w psychologii badania nad jeszcze innymi, nie wyuczonymi czynnikami atrakcyjnymi w rodzaju lokomocji, czynności eksploracyjnych czy manipulacyjnych. Nawet pobieżny przegląd tej złożonej dziedziny nie jest tu możliwy.    ^x