30 31 (35)

Takie przesadne z sztucznym przyspieszeniem działające dążenia integracyjne stawały się naturalną pożywką dla wszelkich separalyzmów dzielnicowych i regionalnych. Obfitowały w takie sprzeczności dzieje Polski międzywojennej, a nieobce też one były dziejom Polski Ludowej. Równie bowiem szkodliwe dla harmonijnego rozwoju narodu w jego działalności społeczno-ekonomicznej i politycznej, a takie rozwoju jego świadomości działa ten, kto świadomie opóźnia procesy integracyjne, jak i ten, kto je sztucznie przyspiesza. Najtrudniej oczywiście znaleźć sprawiedliwą miarę dla wszystkich zarówno opóźnień, jak i przyspieszeń.¹™

1. Geneza ĘMmwy kaszubskiej w i połowie XIX wieku

Ten obszerny wstęp wydał mi się konieczny, gdy przechodząc od ogóin do szczegółu, mamy się przyjrzeć w perspektywie historii sprawie kaszubskiej.

Co to znaczy w perspektywie historii! Słowo historia występuje zwykle już to w znaczeniu historia jako dzieje, już to w znaczeniu historia jako nauka o dziejach. Zarysowują się więc przed nami dwie możliwości ujęcia tej kwestii, albo:

a) kusić się o przedstawienie spraw# kaszubskiej w jej obiektywnym przebiegu, albo: b) uznając z punktu widzenia nauki historii obecny stan wiedzy o tej sprawie za niewystarczający, zastanowić, się nad warunkami i przesłankami badań mogących nas doprowadzić do rozpoznania, jak to właściwie było. Ponieważ obu tych zadań na raz wykonać nie można, trzeba dokonać wyboru.

Jak mi się wydaje, wszystko przemawia za koniecznością pójścia tą drugą drogą. Wprawdzie z książek, rozpraw, artykułów i różnych ulotnych publikacji o sprawach kaszubskich można by już dzisiaj utworzyć małą bibliotekę, to jednak rozpoznań o charakterze ściśle naukowym jest wśród nich niezbyt dużo. Uzbierało się natomiast sporo przyczynków i sondaży analitycznych, w pewnej mierze kontrowersyjnych i dyskusyj-

nyćh, które w przyszłości dopomogą do zbudowania ogólnej wiedzy o tworzeniu się świadomości narodowej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w rozwoju dziejowym. W tej ogólnej syntezie “sprawa kaszubska” zajmuje wyjątkowe i na ogół sporne miejsce.*¹)

Możemy dziś, jak sądzę, dokładnie określić datę powitania lej sprawy i wskazać na osobę działacza, który pierwszy podniósł ją do rangi zagadnienia. Moment ten przypada na 1850 r. i wiąże się, jak ogólnie wiadomo, z nazwiskiem-Florianą Cey-nowy.

Nie wdając się tutaj w przytaczanie znanych szczegółów, można istotę wystąpienia Ceyncwy sprowadzić do następujących uogólnień:

a)    za' dawnych czasów istniała pełna wspólnota polityczna -między Polakami a Kaszubami; z Polski przychodziła władza

polityczna, warstwa rządząca, kler, wyższa kultura duchowa i oświata, której ulegała miejscowa szlachta, a później inteligencja

b)    nastanie rządów pruskich spowodowało zmianę tych więzi; Kaszubi znaleźli się sam na sam z państwem pruskim i kulturą niemiecką; Kaszubom zagroziła germanizacja;

c) ^;% tej%ytuać;i Kaszubi muszą sami pomyśłeć o swojej przyszłoś." i, biorąc za punkt wyjścia własną kulturę i własny ję- ^ zyk i tradycję własnej historii, obejmującej ziemie między Wisłą a Odrą oraz Bałtykiem a Notecią;

d) -Kaszubi są takim samym ludem jak rozmaite inne ludy słowiańskie; czyli mają równe prawo do egzystencji jako lud, a naturalnym ich opiekunem i obrońGą przed germanizacją jest słowiańska Rosja, punktem wyjścia do narodowego odrodzenia jest język, który trzeba poznawać, pielęgnować i rozwijać;

e)    w dążeniach tych Kaszubi nie mogą opierać się na

szlachcie i klerze; ale właśnie na prostym ludzie.^I2)    ■ —^

W tezach tych są zawarte wszystkie podstawowe założenia “sprawy kaszubskiej”, które następcy już to zwalczali albo popierali, już to na różny sposób modyfikowali.

Wystąpienie Ceynowy z 1850 r., rozwijanie i umacnianie tej sprawy przez niego samego aż do schyłku lat siedemdziesią-

im

\mo(\

30

31