306 307 (8)

306 CzfU III. Pod»la»? makroekonomii

twa rżana jest przy tych samych zasobach prac)^- (ŹTo) i mniejszym zużyciu zasobów kapitału (K_: zamiast K,). Gdyby stosunek cen czynników produkcji nie uległ zmianie, to producenci preferowaliby stosowanie metod produkcji, które na rysunku 10.12 symbolizuje punkt E (nachylenie izokoszty. a więc stycznej do izokwanty w punktach B i E jest jednakowe). W tym przypadku, dzięki postępowi technicznemu produkcję Y₀ wytwarzano by przy mniejszych nakładach zarówno pracy (Zi zamiast Z<>). jak i kapitału (K_x zamiast K„).

Z powyższych rozważań wynika, że postęp techniczny oszczędza nakłady czynników produkcji w procesie produkcji. Stopień zaoszczędzenia czynników produkcji może być różny w odniesieniu do poszczególnych czynników. Gdy w rezultacie postępu technicznego rośnie stosunek między nakładami kapitału a nakładami pracy, to taki postęp techniczny określany jest mianem pracooszc/ędnego Na rysunku 10.12 znajduje on wyraz w przejściu od punktu H do punktów leżących na izokwancic V₀(/i) pomiędzy punktami E i D. Jeśli natomiast w wyniku postępu technicznego stosunek kapitału do pracy spada, to taki postęp techniczny nazywany jest postępem kapitałooszczędnym. Jego ilustracją na rysunku 10.12 jest przejście od punktu B do punktów leżących na łuku CE izokwanty Vo(fi). Jeśli w rezultacie wdrożenia postępu technicznego stosunek między nakładami kapitału i pracy nic zmienia się. to mamy do czynienia z neutralnym postępem technicznym. Graficzną ilustracją neutralnego postępu technicznego jest przejście z punktu B do E na rysunku 10.12.

Tendencje postępu technicznego występujące w rzeczywistości krajów rozwiniętych wskazują, że w większości przypadków ma on charakter pracooszc/ędny. Oznacza to. iż efektem postępu technicznego jest wzrost wydajności pracy .

Pracooszczędne skutki postępu technicznego można łatwo zauważyć na rysunku 10.12. gdy następuje przejście od punktu B do punktu D. Przejście to oznacza

wzrost wydajności pracy, bowiem    Warto zauważyć, że ten wzrost wydaj

ności pracy nastąpił przy tej samej kapitałochłonności produkcji I kapitaiochlon*

ność jest taka sama w punktach B i D i wynosi ona —I. Taki efekt postępu

technicznego znajduje wyraz na rysunku 10.11 w przesunięciu krzywej r„ do góry. np. do położenia r,. Przy kapitałochłonności fc> wydajność pracy wzrasta z po/iomu H’₀ do poziomu w%. Można więc stwierdzić, że postęp techniczny umożliwia w zrost wydajności pracy bez zmiany poziomu kapitałochłonności.

W dotychczasowej analizie traktowaliśmy postęp techniczny jako czynnik egzogeniczny. izn. określony przez czynniki zewnętrzne, leżące poza systemem gospodarczym. Takie podejście do analizy postępu technicznego charakterystyczne jest dla całej tradycyjnej ncoklasyczncj teorii wzrostu gospodarczego. W bardziej nowoczesnych ujęciach, rozwijanych m.in. przez R. Lucasa i P. Romera, próbuje się traktować postęp techniczny jak czynnik endogeniczny. tzn. określony przez czynniki wewnętrzne, należące do systemu gospodarczego.

Dynamika postępu technicznego w gospodarce zależ)^- od szeregu czynników. Należ)^- do nich zaliczyć, po pierwsze, stopień rozwoju wynalazczości i badań Bankowych. Zależą one z kolei w istotnej mierze od wydatków na badania naukowe. Tendencje rozwojowe we współczesnym święcie wskazują, że im większe wydatki na badania naukowe, tym większa dynamika postępu technicznego. Po drugie, ze względu na bliski związek postępu technicznego z rozwojem kwalifikacji pracowniczych, stopień rozwoju kwalifikacji zawodowych oddziałuje na dynamikę postępu technicznego. Można powiedzieć, że dynamika postępu technicznego zależy od rozwoju „kapitału ludzkiego”, wyrażającego się w nabytych kwalifikacjach zawodowych. Zasadnicze znaczenie ma tutaj system edukacji i szkoleń zawodowych. Po trzecie, ze względu na to. że istotnym kanałem wdrażania postępu technicznego są nowe maszyny i urządzenia (jest to tzw. postęp techniczny ucieleśniony). dynamika postępu technicznego uzależniona jest od dynamiki inwestycji. Szczególną rolę odgrywa napływ inwestycji zagranicznych z krajów rozwiniętych, gdyż towarzyszy im zazwyczaj napływ nowoczesnych technologii produkcji.

10.5. Granice wzrostu gospodarczego

Rozważania przeprowadzone w podrozdziałach 10.2-10.4 pozwalają określić czynniki wpływające na długofalowy wzrost gospodarczy. Powstaje jednakże pytanie, czy możliwe jest utrzymywanie przez dłuższy okres wzrostu gospodarczego na stosunkowo wysokim poziomic. Stawiane jest również pytanie, czy wysoki, długofalowy wzrost gospodarczy jest w ogóle pożądany. Pytania te kierują uwagę na zagadnienie korzyści i kosztów wzrostu gospodarczego.

Po przestudiowaniu rozdziału dziesiątego Czytelnik nic powinien mieć trudności z identyfikacją korzyści wzrostu gospodarczego. Zwracaliśmy bowiem w rozdziale 8 uwagę na to, że produkt krajowy brutto czy dochód narodowy na 1 mieszkańca są ważnymi wskaźnikami poziomu rozwoju gospodarczego kraju, a w znacznym stopniu również poziomu stop)^- życiowej ludności (pamiętamy jednak o pewnych zastrzeżeniach wysuniętych pod adresem PKB czy też PNB jako mierników ttopy życiowej). Procesy wzrostu gospodarczego, które oznaczają przecież powiększanie PKB i dochodu narodowego, przyczyniają się zatem do podnoszenia stopy życiowej ludności. Dążenie do lepszego zaspokojenia potrzeb i wyższej stopy życiowej jest jedną z ważniejszych aspiracji życiowych manifestowanych przez ludzi *e współczesnym świccie. Aspiracje te znajdują wyraz w polityce gospodarczej państwa, usiłującej stymulować wzrost gospodarczy.

Polityka stymulowania długofalowego wzrostu gospodarczego polega na oddziaływaniu na trzy główne czynniki wzrostu: (1) wzrost zasobu kapitału. (2) wzrost zasobów pracy i (3) wzrost dynamiki postępu technicznego. Polityka popierania •zrostu zasobu kapitału opiera się na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych i pieniężnych, zwłaszcza podatków i stopy procentowej, do stymulowania inwestycji • oszczędności. Stymulowanie wzrostu zasobów pracy polega przede wszystkim na