31

których uchodzą gruczoły jadowe. 4 pary odnóży krocznych zakończone są 2 pazurkami oraz przylga umożliwiającą poruszanie się po gładkich powierzchniach.

•    odwłok zrośnięty szeroko z głowo młowietn i jest szerszy od tułowia, wyraźnie segmentowany, ostatni szcządeowy segment tworzy płytkę otaczającą otwór odbytowy.

•    brzuszna cześć układu nerwowego silnie skoncentrowana.

•    układ krwionośny szczątkowy złożony z serca i tętnicy.    ^{1 2}

•    oddychają 2 parami tchawek, które otwierają się stigmami na 3 i 4 segmencie odwłoka..

•    narządem wydałniczynr jest gruczoł biodrowy przy 3 parze odnóży krocznych.

•    samce produkują spennatofory, a jaja u samic rozwijają się w woreczkach lęgowych przyczepionych do otworów płciowych."

•    larwy mają narządy ssące którymi pobierają płyn odżywczy produkowany przez jajniki i wydzielany do woreczków lęgowych. Larwy opuszczają woreczki po 2 linieniu

Zaleszczotewk książkopwv—Ckeiifer cancmidc. — kosmopolita, poluje na gryzki.

RZĄD: SOLPUGT - SOLPUGA.

•    gatunki tropikalne, niewielkie, gęsto pokryte długimi włosami oskóricowymL Głowo tułów podzielony przewężeniem na część przednia większa (jednolitą) i tylna mniejsza wykazująca ślady segmentacji. Posiadają oczy środkowe z soczewkami i ciałkiem szklistym.

•    dobrze wykształcone szczękoczułki wystaw one przed głowotułów i posiadają szczypce. Służą do obrony, zdobywania pokarmu, do zagrzebywania się i wydawania dźwięku, a u samców do przenoszenia pakietów plemników. Nogogłaszczki służą do chodzenia, mogą mieć przyigi, narządy dotyku. Pierwsza par?, odnóży krocznych również może służyć do dotyku, a pozostałe 3 pary zaopatrzone są w podwójne pazurki oraz przyigi. Na biodrach i krętarzu ostatniej pary znajdują się narządy zmysłowe (młoteczki - złożone ze sryiika i wachlarza.

•    odwłok jest duży, szeroki, wyraźnie segmentowany złożony z 11 segmentów, a pierwszy segment jest silnie zredukowany.

•    oddychają tchawicami połączonymi w podwójne pnie silnie rozgałęzione dochodzące do wszystkich tkanek o ścianach wzmocnionych

spiralnie. Układ krwionośny jest uproszczony, serce jest krótkie, narządami wydalniczymi jest para cewek Maipighiego i para gruczołów biodrowych. Są jajorodne o prostym rozwoju.    —----------------——_r__—-_r--------------

RZĄD KOS ARZE - OPIUONTDA

•    żyją w siedliskach wilgotnych. Mają szczególnie szeroki 10 segmentowy odwłok całą średnicą przylegający do głowotułowia Z przodu i z boku głowotułowia uchodzą gruczoły produkujące wydzielinę o zapachu kwasu octowego o znaczeniu odstraszającym. Tworzą owalne ciało. Mają bardzo długie i cienkie logi, oraz. zdolności do autotomii — odrzucania zaatakowanych odnóży, które następnie odrastają Szczękoczułki są małe, trójczłonowe ze szczypcami Nogogłaszczki są długie i na częściach podstawowych mają wyrostki do żucia, do oddychania służą tchawkL Układ wydalniczy to para gruczołów biodrowych. Jaja składają do ziemi, mają rozwój prosty.

RZĄD ROZTOCZE -A CAR]NA.    .....

•    formy drobne, obejmują około 30 000 gatunków i występują w wielu środowiskach. Powodują ogromne skody w uprawach, są przenosicieiem wirusów, bakterii nicieni chorobotwórczych. Mogą powodować powstawanie galasówrPoźytecznesa formy glebowe. Mają złożoną biologię. Poszczególne grupy są bardzo zróżnicowane pod względem morfologicznym. Wspólną cechą jest połączenie głowotułowia i odwłoka w jedną całość oraz. brak jest zupełnie segmentacji zewnętrznej. W ciele roztoczy można rozróżnić 2 części: gębową - gnatosomę i idiosomę na której są osadzone odnóża lokomocyjne i jest bardzo różnie wykształcona u różnych grup. W części pierwszej — gnatosomie występuje nadgębie (zpistom, rostrum) i przykrywa od góry szczękoczułki które mogą się wysuwać.

1

GROMADA : OWADY - JNSECTA    ¹ -

•    najliczniejsza grupa systematyczne -około 1 miliona gatunków, 75% gatunków świata zwierzęcego, żyją we wszystkich biocenozach, odżywiają się pokarmem roślinnym, zwierzęcym,, martwą materią organiczną,

•    budowa zewnętrzna: wykazują segmentacje fcomonomiczną: 6 segmentów głowowych, 3 tułowiowe oraz 6-12 odwłokowych..

•    ciało pokryte jednowarstwowym' naskórkiem (hipodermq)_y który jest produktem komórek hipodermy graniczącej z jamą dała przez cienką błonę podstawową oraz z os korkiem (kutikuią) który tworzą układy spiralnych włókien i blaszek zbudowanych z chiryny i proteiny o różnej grubości i twardości

•    głowa zbudowana z segmentów tworzących puszkę. Po bokach głowy znajduje się para oczu złożonych (oculi) oraz oczy proste |ocella).

•    na górnej powierzchni głowy z zagłębień wyrasta para czułków o różnej budowie, zbudowanych z trzonka (scstićj), nóżki (pediedum) oraz wieloczłonowej wici (/lageilwn);

•    otwór gębowy jest otoczony 3 parami przydatków pełniących rolę aparatu gębowego różnie zbudowanego w zależności od sposobu odżywiania się.

Aparaty setowy snrzacy: (prostoskrzydłe, chrząszcze, hełmce, wszoły oraz większość larw owadów) służy do pobierania pokarmu stałego i składa się z następujących części:

•    warga górna (,labrum) - szeroka nieczionowana płytka przykrywająca otwór gębowy,

•    para Zuwaczek (manriibulae) — dwie duże, rucczłonowane, zesklerytyzowane płytki, ząbkowane na wewnętrznej krawędzi służące do rozdrabniania pokarmu,

•    pierwsza para szczęk (maziłlae) — członowane, mające charakter rozgałęzionych odnóży, jakie występują u skorupiaków. Zbudowane są z następujących członów: kotwiczki (cargo), pieńka (sripes), żuwki wewnętrznej (lotus interrms) biorącej udział w rozdrabnianiu pokarmu i żuwki zewnętrznej (lobus eHemus) oraz długiego 4-członowego głaszczka szczękowego (paipus maxiliaris) pełniącego funkcje zmysłu dotyku i węchu.

•    Warga dolna (labrum) członowana, powstała ze zrośnięcia się II pary szczęk i złożona jest z: podbródka (.submentum), brody {meritum)

• 2 języczków (glossae), 2 przyjęzyczków (paragłossae) oraz 2 głaszczków wargowych (palpi labiales)

Aparat zębowy typu kłujaca^sacczo (u pasożytów zewnętrznych: wszy, pcheł, niektórych muchówek i pluskwiaków przystosowany do pobierania pokarmu płynnego z tkanki żywiciela):

•    warga górna - krótka

•    żuwaczki w postaci 2 sprężystych nieczłonowanych szczecinek ostro zakończonych do przekłwania

•    szczęki I pary nieczionowane, łączą sic razem tworząc jedna szczecinę z kanalikami - tylnym do wpuszczania wydzieliny gruczołów Ślinowych, przednim do wysysania pokarmu,

2

   warga dolna w postaci dużej nicczłonowanej, rynienkowatej pochwy z umieszczonymi w niej żuwaczkami i szczekami 1 pary.

•    okresie spoczynku aparat gębowy leży po brzusznej stronie dala.

Aparat gębowy typu ssącego służy do pobierania pokarmu płynnego, bezpośrednio dostępnego (np. u motyli)

•    warga górna mała, półkul isia.

•    żuwaczki uległy redukcji

•    w szczękach ł pary rozwinięte żuwki zewnętrzne które łączą się i tworzą rurkowatą ssawkę, w czasie spoczynku spiralnie zwinięta

•    Warga dolna w postaci małej płytki;na której Kadzone są dobrze rozwinięte członowane głaszczki wargowcr~    - - -

Aparat gębowy typu titacezo, u wielu muchówek

«    warga górna słabo wykształcona w postaci wąskiej zaostrzonej przysadki,

•    żuwaczki uległy całkowitemu zanikowi

•    szczeki 1 pary zachowały parę głaszczków