31 (668)

Psychologia, podobnie jak socjologia, stanowi dyscyplinę pomocniczą pedagogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki edukacyjnej. W zasadzie na każdym niemal kroku pedagog natyka się na pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę i zachowanie się człowieka. W tym miejscu należy jednak zachować ostrożność, by nie traktować pedagogiki jako psychologii czy socjologii stosowanej. Nauki te w swojej strukturze mają takie subdyscypliny, jak psychologia wychowania i socjologia wychowania. Tc jednak służą testowaniu, weryfikowaniu teorii psychologicznych i socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej, jaką jest wychowanie czy nauczanie. Problem ten jest subtelny i dotyczy podejścia do edukacji. Pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska psychiczne i społeczne. Edukacja jest dla nich jedną z dziedzin, w której one się ujawniają.

Pokazaliśmy to wyraźnie, akcentując w powyższych przykładach problem, jakiemu służy posiłkowanie się przez pedagogów kategoriami tych nauk. W pierwszym przykładzie było to poznanie i opisanie przyczyn stawiania przez uczniów oporu nauczycielowi. Problem zatem dotyczył relacji pomiędzy podmiotami działania pedagogicznego. Pedagog nie zbudował tutaj nowej teorii socjologicznej, lecz za pomocą znanej teorii wyjaśnił zjawisko edukacyjne. Wyjaśnienie to wniosło pewną wiedzę o praktyce życia szkolnego wiedzę przydatną nauczycielom. W drugim przykładzie problemem wymagającym rozwiązania była ocena skuteczności oddziaływań wychowawczych. W tym przypadku również nie powstała teoria psychologiczna, lecz dzięki jej zastosowaniu uzyskano dane stanowiące podstawę do modyfikacji oddziaływań wychowawczych skierowanych na rozwijanie kompetencji moralnych uczniów. Inaczej mówiąc, teoria psychologiczna pozwoliła zweryfikować trafność realizowanych działań wychowawczych.

Jak widać, psychologia i socjologia dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania, planowania i krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej. Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z. zakresu psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej. Psychologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych uczniów stanow ią orientację dla interwencji edukacyjnej. Także opisane przez psychologów prawidłowości procesów wychowania, nauczania i uczenia się oraz procesów wzajemnego ustosunkowania się ludzi do siebie stanowią źródło ważnych hipotez w badaniach faktów edukacyjnych. Można dzięki temu krytycznie analizować skutki oddziaływań edukacyjnych, odkrywać obszary, w których edukacja blokuje szanse rozwojowe uczniów, jak i modyfikować jej oddziaływania, czyniąc je bardziej efektywnymi.

Podobnie krytycznego wglądu w procesy edukacyjne dostarcz;! wiedza socjologiczna. Przydatna okazuje się socjologia małych grup społecznych, wyjaśniająca dynamikę zjawisk zachodzących w klasie szkolnej, która - jak się okazuje - może być z'ródłem zarówno impulsów rozwojowych, jak i doświadczania przez.