32 33 (11)

Danuta Kądzielawa

NEUROPSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA AFAZJI METODY JEJ DIAGNOZOWANIA

Wstęp

Współczesna wiedza o afazji jest rozległa i bardzo zróżnicowana, co znajduje uzasadnienie w jej interdyscyplinarnym charakterze. Afazja stanowi przedmiot zainteresowania neurologów, psychologów, językoznawców, pedagogów, logopedów i psychiatrów oraz antropologów, teoretyków literatury, semiotyków i filozofów, i Specyfika neuropsychologicznego podejścia do zaburzeń językowych, spowodowanych dysfunkcjami mózgu, wynika z właściwej dla tej dyscypliny koncentracji uwagi na powiązaniach zachowań człowieka i ich psychologicznych mechanizmów ze strukturami mózgu (w normie i w patologii). W dorobku neuropsychologii znajdują się:

-    modele mózgowej organizacji zachowań,

-    podstawowe zasady tej organizacji uwzględniające funkcjonalne zróżnicowanie struktur mózgu rozpatrywanych w płaszczyźnie wertykalnej (rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie, międzymózgowie, półkule mózgowe), horyzontalnej (lewa półkula versus prawa półkula)

| i strzałkowej (przednia versus tylna część półkul mózgu).

-    modele psychologicznej struktury poszczególnych form zachowania, zwanych wyższymi czynnościami psychicznymi,

-    opisy zaburzeń tych czynności przy dysfunkcjach mózgu,

-    wyjaśnienia mechanizmów zaburzeń,

-    metody badania, rozpoznawania i interpretowania zaburzeń zachowania,

-    metody pracy terapeutycznej i rehabilitacyjnej z pacjentami neurologicznymi.

We wszystkich zakresach dorobku neuropsychologii uwzględnia-

Prof. dr hab Danuta Kądzielawa - Uniwersytet Warszawski

ne są zachowania językowe i rozpatrywane zarówno z punktu widzenia mózgowych mechanizmów reprezentacji języka naturalnego, traktowanego jako obiektywny, wielopoziomowy system znaków nabywany w rozwoju osobniczym w kontaktach ze środowiskiem społecznym, jak i z punktu widzenia mózgowych mechanizmów czynności mowy, poprzez które system językowy ujawnia się i pełni różne funkcje, wśród nich jedną z podstawowych - funkcję komunikacyjną.

Do najczęściej rozpatywanych w neuropsychologii czynności mow zalicza się: mowę spontaniczną i dialogową, nazywanie, powtarzanie, rozumienie słyszanego tekstu, czytanie i pisanie. Wszystkie te czynności mają specyficzną dla nich psychologiczną strukturę i mózgową organizację. Są realizowane w określonych konfiguracjach czynników kulturowych, społecznych, sytuacyjnych i psychicznych, stanowiących przedmiot zainteresowania na równi z czynnikami stricte językowymi.

Charakterystyka afazji

Klasyczne znaczenie tęnminu^afazja" ukształtowało się w środowisku neurologów klinicznych II połowy XIX wieku. Afazja oznaczała zaburzenie językowe występujące po ogniskowych uszkodzeniach kory mózgowej w lewej półkuli mózgu, w okolicy zwanej obszarem (polem) mowy.

Rozwój badań nad uszkodzeniami mózgu człowieka, przy zaangażowaniu przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, jak również rozwój technicznych możliwości wykrywania strukturalnych i czynnościowych zmian w mózgu przy użyciu metod neuroobrazowa-nia przyczynił się do znacznego zróżnicowania poglądów na istotę afazji, jej mechanizmy i powiązania ze strukturami mózgu. Dokładniejsze informacje o rozumieniu afazji, uporządkowane czasowo od tzw. papirusa Edwina Smitha, datowanego na 3500 rok przed naszą erą aż po lata 90. XX wieku można znaleźć w książce Harolda Goodglassa (1993). Na podkreślenie zasługuje fakt, iż przy wszystkich różnicach w podejściu do afazji na przestrzeni wieków, zawsze dotyczyła ona zaburzeń językowych, tzn. posługiwania się symbolami językowymi w celu komunikowania się, natomiast poglądy na anatomiczne podstawy języka i zachowań językowych uległy istotnemu rozszerzeniu.^-

Okazało się, że na poprawne posługiwanie się symbolami językowymi mają również wpływ struktury prawej półkuli mózgu, trakto-

33