34 (194)

B. Stres a nerwice

Nerwice określane są najczęściej jako zaburzenia czynnościowe powstające na skutek urazów psychicznych związanych ze skrajnie trudnymi sytuacjami konfliktowymi lub frustracyjnyrni (tzn. takimi, w których jakieś przeszkody uniemożliwiają osiągnięcie zamierzonych celów). Istotne znaczenie dla powstania i rozwoju nerwicy mają długotrwale albo powtarzające się urazy psychiczne (szczególnie groźne jest sumowanie się wpływu tych sytuacji na człowieka). Ponadto ważnymi czynnikami sprzyjającymi nerwicy jest obniżona odporność na urazy (np. związana z długotrwałą chorobą somatyczną) lub niektóre przeżycia z okresu wczesnego dzieciństwa (znaczenie tych czynników podkreślano szczególnie mocno w psychoanalizie).

Ogólnie można powiedzieć, że czynnikami sprzyjającymi rozwojowi nerwicy są: długotrwały chroniczny stres wywołany rozmaitymi zdarzeniami lub przeżyciami psychicznymi, brak lub wyczerpanie zasobów organizmu umożliwiających przystosowanie się (radzenie sobie ze stresem), niektóre cechy osobowości (np. wysoki poziom neurotycz-ności, cechy lęku lub utrwalone konflikty motywacyjne) oraz brak wystarczającego oparcia wśród innych ludzi.

Objawy nerwic są bardzo zróżnicowane, chociaż najczęściej przeważają zmiany emocjonalne takie jak niepokój czy lęk, skoncentrowanie na sobie, niekiedy zaburzenia wegetatywne nasilające objawy emocjonalne.

W przypadku neiwic nie stwierdza się zmian w tkankach czy narządach wewnętrznych (brak zmian morfologicznych)' Zaburzenia nerwicowe są zaburzeniami czynnościowymi, a nie organicznymi, jakkolwiek granica ta może być płyt'" na (przykładem są nerwice wegetatywne, w których stwierdza się zaburzenia w funkcjonowaniu organów wewnętrznych). U ludzi zdrowych stosunkowo często mogą pojawiać się takie reakcje jak np. apatia, przygnębienie, przemijające natręctwa (np. uporczywie powracająca jakaś myśl) czy też lęk. Są to jednak objawy odosobnione, zwykle krótkotrwałe, o niewielkim nasileniu i dlatego nie należy nazywać ich nerwicą (zaburzenia snu to także nie zawsze przejaw istniejącej nerwicy).

Zmiany psychiczne w nerwicy mają charakter ilościowy to znaczy, że objawy występujące sporadycznie i krótkotrwale u ludzi zdrowych, w nerwicy ulegają znacznemu nasileniu, ale nie pojawiają się żadne tzw. „nienormalne” symptomy. Innymi słowy lęk, który każdy z nas czasem odczuwa, w nerwicy bywa nasilony tak bardzo, że utrudnia lub wręcz uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Nie pojawiają się jednak takie objawy „nienormalne” jak halucynacje czy urojenia występujące w chorobach psychicznych. Nerwicę od chorób psychicznych odróżnia także i to, że osoby cierpiące na nią mają poczucie zmiany nastroju czy stanu psychicznego oraz sprawności psychicznej (np. dostrzegają obniżenie zdolności koncentracji uwagi, zapamiętywania i przypominania sobie materiału w trakcie uczenia się itp.), zachowany jest także krytycyzm wobec objawów, a człowiek taki może z niepokojem śledzić rozwój zaburzeń, zadając sobie lub innym pyranie: czy aby nie jestem chory psychicznie?

Nerwica, poza zmianami psychicznymi, może spowodować obniżenie się sprawności funkcjonowania człowieka czego bardzo wyraźnym przykładem jest powstanie tzw. objawu „błędnego koła” (człowiek cierpiący na nerwicę w taki sposób reaguje na sytuacje życiowe, który jeszcze bardziej zaostrza istniejące trudności).