36 37 (22)

36 1. Snystrzeganic

W omówionym wyżej eksperymencie wystąpiło jeszcze jedno zjawisko, które ma duże znaczenie dla teorii spostrzegania. Otóż stwierdzono, że kiedy badaru nie poruszali kamerą, wówczas potrafili rozpoznawać znacznie mniejszą liczbę przedmiotów. Poza tym poruszanie kamerą pozwalało im na spostrzeganie takiego wymiaru, który wydawał się niedostępny dla modalności dotykowej, a mianowicie spostrzeganie głębi! Jest rzeczą charakterystyczną, że zjawisko to występowało tylko wtedy, kiedy sam badany poruszał kamerą, a nie wtedy, kiedy poruszały się spostrzegane przedmioty. Jak później zobaczymy, własna aktywność w procesie spostrzegania jest niezbędnym warunkiem jego rozwoju — bez niej świat pozostawałby dla nas mieszaniną bezładnych błysków światła o różnych barwach czy dźwięków nie mających żadnego znaczenia. Jako ciekawostkę można jeszcze podać fakt, że w tym eksperymencie udało się wywołać u badanych /.łudzenie optyczne, tzw. złudzenie Millera—Lyera, zwane złudzeniem strzały.

>-<

Ryc 1.7. Złudzenie Millera—Lyera

Fakt, iż złudzenie to występowało w przypadku spostrzegania dotykowego, każe zastanowić się nad tym, czy określenie „złudzenie optyczne" jest w ogóle sensowne.

1.5.3. Nieruchome obrazy na siatkówce — dlaczego Badania, w któ-nie poprzestajemy na wykryciu jednej cechy rych rejestrowano zachowanie

gałek ocznych w procesie widzenia, potwierdziły obserwacje z eksperymentu White'a i in. , że nieodłącznym elementem spostrzegania jest ruch oczu. Istnieje kilka technik rejestrami ruchów oczu w trakcie spostrzegania. Wykryto kilka rodzajów ruchów gałek ocznych, przy czym część spośród nich to ruchy dowolne, część zaś — ruchy mimowolne. Dla procesu widzenia podstawowe znaczenie mają następujące rodzaje ruchów oczu:

(1)    Odruchy przedsionkowo-wzrokowe, których zadaniem jest kompensowanie ruchów głowy i całego ciała. Dzięki tym odruchom obraz wzrokowy utrzymywany jest w polu najostrzejszego widzenia.

(2)    Ruchy śledzenia, które mogą mieć charakter dowolny lub mimowolny. Występują one wówczas, kiedy człowiek jest nieruchomy, a w polu widzenia porusza się pewien przedmiot.

(3)    Ruchy skokowe, zwane sakkadowymi. Są to zwykle ruchy, których trajektoria przypomina kontur spostrzeganego przedmiotu (o ile przedmiot ten w całości nie mieści się w polu najostrzejszego widzenia).

(4) Ruchy zbieżności, czyli ruchy takiego ustawiania gałek ocznych, aby w obu oczach powstawał ostry obraz spostrzeganego przedmiotu (Szczechura, 1989).

W dalszej analizie zajmiemy się szczegółowo jednym z wyżej wymienionych rodzajów ruchów, a mianowicie ruchami sakkadowymi. Ruchy skokowe są niesłychanie szybkie — ich maksymalna prędkość kątowa wynosi około 700°/sek. Gdyby pozwalała na to anatomia oka, moglibyśmy niemal dwukrotnie w ciągu sekundy obrócić gałki oczne wokół ich własnej osi. Amplituda większości ruchów sakkadowych nie przekracza 15°. Ruchy o mniejszej amplitudzie, rzędu kilku stopni, są z reguły celne. Przy ruchach o większej amplitudzie — w razie chybienia — wykonywany jest następny ruch skokowy o charakterze korekcyjnym. Ruchy skokowe maja charakter balistyczny, tj. po ich zaprogramowaniu istnieją minimalne możliwości ich modyfikacji — analogicznie jak w przypadku wystrzelonego pocisku (Reynolds, Flagg, 1983).

Po zakończeniu ruchu skokowego następuje pauza fiksacyjna — wzrok skupiony jest na jednym punkcie . Podczas tej pauzy pobiera się informację wzrokową i przesyła do centralnego układu nerwowego, gdzie podlega ona dekodowaniu. Ruchy skokowe wchodzą w skład cyklu okoruchowe-go. Cykl ten trwa około 1/4 sekundy. Poszczególne fazy tego cyklu przedstawia tabela 1.2.

FAZA CYKLU		TYPOWY CZAS (msek.)	MINIMALNY CZAS (msok.)
1.	Określenie miejsca ko.ejnej fiksac.l	50	0+
2.	Przekazanie impulsu	30	25
3	Ruch gatki ocznej	30	10
4	Transmlsja informacji	60	35
5	Dekodowanie nłormac,!	60	0+
Razem		230	70

Tab. 12. Podstawowe fazy cyklu o ko ruch owego (źródło: J. Russo; za: Szczechura, 1989).

Zastanówmy się nad ruchami sakkadowymi. Co skłania człowieka do tego, by poszukiwał następnej informacji, skoro jeden z detektorów cech dostarczył mu już pierwszej informacji na temat jakiejś cechy? Czysta ciekawość? Proces przesuwania gałek ocznych po konturze obiektu jest zbyt szybki i trwa zbyt krótko, by można było przyjąć takie wyjaśnienie. Poza

W czasie pauzy fiksacyjnej oczy wykonują również pewne mikroruchy. Dla jasności wywodu nie będziemy ich lu omawiali.