360 361 (6)

360 CłfM III. Podtlnn nutknwLonoinii 1

A^ M, u *

Stosunek ^ wyraża ubytek gotówki z systemu bankowego. Stopień tego

ubytku oznaczyliśmy symbolem u_m; nazwijmy go stopą ubytku gotówki z systemu

bankowego. Natomiast stosunek —¹ jest stosunkiem całkowitych rezerw banków M_d

(obowiązkowych i dobrowolnych) do depozytów, który oznaczy liśmy symbolem nazwijmy go stopą całkowitych rezerw banków. Wstawiając te symbole do formuły (12.11). otrzymujemy:

(12.12)

u_m + 1

*    u.+z.

Jak wynika z powyższego równania, konkretna wysokość mnożnika pieniężnego zależy od wysokości dwóch stóp (u_m i z_f). wyrażających odpowiednio ud/ial gotówki w obiegu oraz udział rezerw gotówkowych systemu bankowego w całkowitych depozytach w bankach płatnych na żądanie firm i gospodarstw domowych. Im wyższe są te stopy, tym niższy jest mnożnik.

Jeśli założymy, że stopa ubytku gotówki z systemu bankowego wzrosła z 0.2 do 0.4. a stopa całkowitych rezerw bankowych wzrosła z 0.2 do 0.3. to mnożnik pieniężny obniży się z 3 do 2. W pierwszym przypadku mielibyśmy bowiem:

0.2+1 1.2

" 0.2 + 0.2 ⁼ 0.4

natomiast w drugim przypadku:

0.4+ 1 0.4 + 0,3

K4

0.7

2.

Łatwo zauważyć, że przy założeniach: u_m » 0 i z, ■ z_K wzór (12.12) da nam taki sam wynik jak wzór (12.8).

12.8. Bank centralny.

Instrumenty kontroli podaży pieniądza

12.8.1. Funkcje banku centralnego

Wc wczesnym okresie rozwoju systemu bankowego nic było rozgraniczenia między bankami handlowymi i bankami emisyjnymi. Początkowo przywilej emisji pieniądza miało wiele banków. Z czasem, aby zwiększyć bezpieczeństwo obrotu pieniężnego, pojawiły się tendencje do monopolizacji emisji banknotów pod kontrolą państwa. Doprowadziło to do wyodrębnienia się centralnego banku emisyjnego, któremu powierzono szczególne funkcje, oraz banków komercyjnych. W krajach wysoko rozwiniętych wiele banków emisyjnych po drugiej wojnie Światowej znacjonalizowano. Klasycznym przykładem centralnego banku emisyjnego jest Bank of England. Brytyjski bank emisyjny został założony w 1694 r. w Londynie jako spółka emisyjna z przywilejem emisji banknotów na obszarze Londynu i okolic. Początkowo banknoty nic miały kursu przymusowego (tzn. ten kto je przyjął, tym samym uznawał należność za uiszczoną). W 1844 r. na mocy ustawy R. Peela (premiera Anglii) Bank of England otrzymał wyłączne prawo emisji, przejmując ją stopniowo od 279 banków prywatnych. Dopiero w 1921 r. stal się pieniężnym bankiem emisyjnym na obszarze Anglii i Walii. Kilka banków szkockich i północnoirlandzkich pozostało formalnie bankami emisyjnymi, lecz w stopniu ograniczonym. W 1946 r. Bank of England został upaństwowiony i od tego czasu podlega bezpośrednio Kanclerzowi Skarbu (brytyjskiemu ministrowi finansów).

Innym przykładem jest System Rezerwy Federalnej (Federal Resene System, popularnie określany jako Fed) powołany w Stanach Zjednoczonych w 1913 roku. Stany Zjednoczone zostały podzielone na 12 okręgów, w każdym z nich utworzono jeden bank okręgowy z prawem emisji banknotów; owe 12 banków składa się na SRF. Banki SRF centralizują rezerwy prawic połowy amerykańskich banków komercyjnych. Banki członkowskie obowiązane są wnieść do SRF udział w odpowiedniej kwocie, utrzymywać na rachunku bezprocentowym w SFR określoną rezerwę pieniężną, w zamian za co mogą korzystać z kredytu tego banku. Kierunek polityki pieniężnej i kredytowej określa bezpośrednio Zarząd SFR z siedzibą w Waszyngtonie, mianowany przez prezydenta Stanów Zjednoczonych.

Bank centralny, zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków, ma

pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Bank centralny pełni zazwyczaj następujące funkcje:

1)    posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego;

2)    pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek;