462 463 (4)

462 III. Podłliw makroekonomii

nowagi w stosunkach dwustronnych i - ogólniej - poważnych napięć w bilansach płatniczych niektórych krajów. Napięcia te wymagają angażowania wielkich środków z rezerw państwowych w celu dokonania stosownych transakcji wyrównawczych. a niekiedy - gdy grożą wyczerpaniem rezerw - zmuszają do zaciągania kredytów zagranicznych.

17.6. Międzynarodowe przepływy kapitału

Znacznie szybciej od handlu towarami rozwijają się przepływy kapitału między krajami. Przybierają one bardzo różnorodne formy, które można ująć w dwóch grupach: kapitał długoterminowy i kapitał krótkoterminowy¹⁰. Do kapitału długoterminowego zalicza się zwykle:

•    Zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Są to takie zakupy papierów war tościowych lub innego rodzaju tytułów własności firm za granicą, które prowadzą do przejęcia w całkowitym lub decydującym stopniu kontroli nad firmą zagraniczną. Najbardziej wyraźną formą zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest założenie przez macierzyste przedsiębiorstwo filii zagranicznej w formie spółki, której cały kapitał pochodzi z firmy macierzystej.

•    Zagraniczne inwestycje portfelowe. Są nimi również zakup)' obcych papierów wartościowych lub tytułów własności w zagranicznych firmach, ale nie prow adzące do uzyskania kontroli nad tymi firmami.

•    Długoterminowe kredyty bankowe, udzielane przez duże banki komercyjne podmiotom zagranicznym (innym bankom lub firmom).

•    Długoterminowe kredyty eksportowe, zazwyczaj udzielane przez wielkie firmy nabywcom ich produktów za pośrednictwem banków.

•    Długoterminowe kredyty oficjalne oraz pomoc bezzwrotną - ich kredytodawcami są rządy państw lub organizacje międzynarodowe. Kredyty te na ogół udzielane są na nieco dogodniejszych warunkach, niż zwykle kredyty banków komercyjnych. W znacznie mniejszej skali niż kredyty udzielana jest zagraniczna pomoc bezzwrotna.

Do kapitału krótkoterminowego należą przede wszystkim kredyty bankowe, kredyty eksportowe oraz kredyty oficjalne o krótkim horyzoncie czasu.

Największym strumieniem, dominującym w międzynarodowych stosunkach finansowych, są ruchy prywatnego kapitału w postaci kredytów bankowych i eksportowych. inwestycji bezpośrednich oraz inwestycji portfelowych. W skali całego świata każda z tych form przepływów finansowych osiąga wartość kilkudziesięciu, a nawet kilkuset miliardów dolarów w ciągu roku. Ruchy tych kapitałów nie są równomiernie rozłożone w sensie „geograficznym". Najbardziej intensywne po

“ Granica dzieląca „krótki" i „długi" horyzont czaru jest umowna i zalczna od metod statystyki bilansu płatniczego danego kraju, ale np. wszędzie 2 imcwęcc uważa się za okres krótki, a 3 lata - za okres długi.

wią/ania lego typu łączą rozwinięte kraje o gospodarce rynkowej. W ich obrębie dokonuje się największa część ruchów kapitału, zwłaszcza inwestycji bezpośrednich. Duży. choć ostatnio malejący przepływ kapitału prywatnego odnotować można między krajami rozwiniętymi a krajami rozwijającymi się (spadek z blisko 300 mld USD w 1997 r. do prawic 150 mld USD w 2002 r.). Słabiej rozwinięte są powiązania finansowe krajów Europy Środkowo-Wschodniej z krajami wysoko rozwiniętymi, a zdecydowanie marginesowe znaczenie mają stosunki finansowe Europy Środkowo-Wschodniej z krajami rozwijającymi się. między krajami rozwijającymi się oraz między krajami Europy Środkowo-Wschodniej.

Ruch prywatnych kapitałów spełnia istotną funkcję w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Ich komercyjna natura prowadzi do aktywizacji środowiska. do którego dopływają. Często towarzysz)' im przenoszenie nowoczesnej technologii i wiedzy. Są więc. z jednej strony, ożywczymi prądami w światowym organizmie gospodarczym, z drugiej strony jednak, niosą niekiedy ze sobą zjawiska niepożądane z punktu widzenia władz (np. rządów pewnych państw). Odnosi się to często do ruchu tzw. kapitału spekulacyjnego, czyli wolnych zasobów kapitałowych, dla których właściciele poszukują lokat przynoszących najwyższą stopę zysku. Międzynarodowe przepływy krótkoterminowego kapitału spekulacyjnego. wywoływane oczekiwaniami pojawienia się dodatkowych korzyści (np. różnic w stopie oprocentowania w miejscu nowej lokaty w porównaniu z miejscem poprzedniej lokaty), mogą zagrażać poziomowi kursu walutowego pożądanemu z punktu widzenia władz. Są więc ożywczymi prądami w światowym organizmie gospodarczym, ale niosą również ze sobą zjawiska niepożądane, np. nadmierne zadłużenie niektórych państw czy omówione wyżej negatywne konsekwencje dla bilansu płatniczego i kursu walutowego, co jest zresztą ściśle powiązane z kwestią zadłużenia.

17.7. Międzynarodowe instytucje finansowe

Powyższe formy przepływów międzynarodowych są do pewnego stopnia regulowane przez władze państw i organizacje międzynarodowe utworzone z woli państw członkowskich. Między instytucjami władz państwowych (i organizacjami międzynarodowymi) istnieje sieć powiązań regulujących stosunki gospodarcze w przestrzeni międzynarodowej. Zwykle przyjmują one postać powiązań sformalizowanych i zawartych w ustawodawstwie zainteresowanych stron". Podstawową ich formą są międzypaństwowe umowy gospodarcze, określające różne aspekty współpracy ekonomicznej między partnerami. Szczególnie interesujące są porozumienia grup państw dotyczące ich integracji gospodarczej, o czym była już mowa

" Chodzi tu o powty/.mu instytucjonalne między różnymi państwami (i1ub organizacjami), w odróżnieniu <k! zagranicznej polityki ekonomicznej. która tez wpływ* ^nl stosunki gospodarcze między krajami, ale jednostronnie.