36 (84)

IV. Akapit jako podstawowy człon tekstu

łac. a capitc - od głowy. tj. od początku

1. Akapit - składowa część tekstu

Tekst to złożony twór o budowie hierarchicznej. Składa się z większych części (początek, środek, koniec), które rozpadają się na części mniejsze, te na jeszcze mniejsze, i tak dalej - aż do zdań i pojedynczych form wyrazowych. Jednostki językowe (wyrazy, /dania) łącząc się ze sobą tworzą typowo tekstowe jednostki tektoniczne. Najistotniejsza dla budowy tekstu jest najmniejsza jednostka już nic językowa, lecz składająca się z jednostek językowych. Jak ją nazwać?

W fachowej literaturze anglojęzycznej element ten nazywa się paragrafem (a paragraph). Jaki mógłby być polski ekwiwalent terminologiczny? Do w yboru są trzy terminy: paragraf, ustęp, akapit. Analogiczny do angielskiego termin paragraf ma jednak w polszczyźnic odmienny. węższy sens. Paragraf to - według STL - „fragment tekstu, ustawy, dzieła naukowego, podręcznika, stanowiący zwartą całość treściową i oznaczony liczbą oraz symbolem graficznym” (291). Ustęp to - w tymże słowniku - „niewielka część tekstu, będąca względnie samodzielną calostką treściową, wyodrębniona graficznie najczęściej za pomocą akapitu”(477). Akapit zaś to „1. wcięcie, rozpoczęcie nowej linijki tekstu nic od samego brzegu kolumny, lecz w pewnej odległości ofmarginesu, występujące zwykle jako sygnał początku odrębnej ca-łostki treściowej, np. ustępu, rozdziału: 2. fragment tekstu zawarty między kolejnymi wcięciami” HTi Jak widać, ustęp i akapit w swoim drugim znaczeniu są synonimami. W terminologii stylistyki piakiy-cznej przyjął się jednak termin akapit, termin wieloznaczny i nic mający w polskiej tradycji stylistycznej do końca sprecyzowanej treści.

S.Gajda podaje cztery możliwe znaczenia terminu:

1)    interpunkcyjne; 'znak interpunkcyjny - dłuższa pauza w tekście mówionym lub wcięcie zwykle z lewej strony wiersza w tekście pisanym’:

2)    tektoniczne; ‘wypowiedzenie lub ich ciąg zawarty między dwoma wcięciami z lewej strony’;

3)    treściowo-skladniowc: ‘zorganizowany aiaczcniowo i formalnie zespół wypowiedzeń’;

4)    tekstowe: ‘jednostka tekstowa obejmująca jedno lub kilka wypowiedzeń i zorganizowana treściowo, składniowo i interpunkcyjnie głównie ze względów komunikacyjnych'. (Gajda 1990.102)

W amerykańskich podręcznikach poświęconych sztuce pisania akapit (czyli ang. paragraph) definiowany jest jako „grupa zdań, które są powiązane ze sobą i które (...) tworzą pojedynczą spójną część wię-kszcj*jćdnostki” (Prentice-Hall 1965; 191) albo jako „jednostka treści zajmująca się wyrażeniem jednej myśli” (Rhetoric 1968:3). Anglo-amerykańskic pojmowanie akapitu opiera się na kryterium treściowym (jeden akapit-=jedna myśl). Rozumienie polskie jest mniej rygorysty-caSćT^ Bierze się pod uwagę czynniki pragmatyczno-komunikacyjnc. „Nadawca, rozczłonkowując tekst na akapity kieruje się swoimi zadaniami w akcie mowy, chęcią uwypuklenia pewnych treści, troską o ułatwienie odbioru" (Gajda 1990; 103).

Spróbujmy pogodzić obie tradycje przyjmując następującą definicję akapitu:

AKAPIT to wyodrębniony graficznie fragment tekstu wyrażający (zazwyczaj) jedną myśl i składający się z powiązanych ze sobą zdań.    •

75