37 (79)

1

Tak rozumiany akapit stanowi podstawowy człon tekstu zarówno pod względem tektonicznym, jak i - co ważniejsze - pod względem treściowym. Akapity mogą łączyć się ze sobą w pewne powiązane treściowo i formalnie zespoły (niektórzy *nazvwaia ie nartnlranitarnh »v Ułuzszych icKsiacn naukowych, takich jak rozprawa czy monogra-fia, pojawia się dodatkowo rozbicie na rozdziały i podrozdziały Wc wszystkich - trójpodział: początek, środek, koniec.

Tekst składa się zatem z jednostek różnego typu; odnajdziemy w nim jednostki językowe: formy wyrazowe i zdania oraz typowe jednostki tekstowe, nic wyróżniane przez gramatykę: akapity, zespoły akapitów (nadakapity), podrozdziały, rozdziały, początek, środek i koniec. A oto schemat zależności między tymi jednostkami:

WYRAZ —* ZDANIE —► AKAPIT— ZESPÓL AKAPITÓW—-(PODROZDZIAŁ] — (ROZDZIAŁ] — CZĘŚĆ TEKSTU —► TEKST

Jakie jest miejsce akapitu w tej architektonicc teksowej? Akapit funkcjonuje na dwa sposoby: jest zarazem całością i częścią całości, jest elementem tekstu i jednocześnie tekstem w miniaturze.

i Akapit jest całością, ponieważ ma wyraźne granice (wcięcia z lewej strony), przekazuje skończoną informację (jeden akapit jedna myśl) i odznacza się wewnętrzną spójnością. Spójnością zarówno semantyczną, jak i formalną. Jest tekstem w miniaturze, gdyż jest zorganizowany podobnie jak tekst, wedle określonej zasady konstrukcyjnej (porządek chronologiczny, przestrzenny, logiczny), z wykorzystaniem określonych strategii tekstowych (bywają akapity definiujące i klasyfikujące, porównujące i argumentujące).

Akapit jest częścią całości, bo wyraża myśl w określony sposób zależną od głównej tezy tekstu i włączoną w logiczny schemat wypowiedzi. Jest elementem tekstu, albowiem wiąże się formalnie i semantycznie z akapitami poprzedzającymi go i następującymi po nim.

Akapity to cegiełki budujące tekst. Jakie powinny być rozmiary tych cegiełek? Jaka powinna być optymalna długość akapitu? Na to, niestety, nic ma reguły. Długość akapitu zależy bowiem od wielu czynników: od rodzaju tekstu (naukowy, popularnonaukowy czy dydaktyczny; z zakresu nauk społecznych, przyrodniczych czy ścisłych), od jego tematu i głównej formy podawczcj (opis, opowiadanie, prezentacja c?v argumentacja), także - od pozycji akapitu w tekście (akapity w końcu tekstu bywają krótsze niż na początku i w środku). Najogólniej mówiąc - dobry akapit powinien być na tyle długi, aby wyrazić jedną myśl i rozwinąć ją w sposób wystarczający dla celów na-dawcy i na tyle krótki, aby ułatwić czytelnikowi odbiór tekstu. Powinien być to zatem kawałek jednocześnie pożywny i strawny.

Budując tekst kilku- czy wicloakapitowy stosujemy zazwyczaj za-Sadg4>rzcplatania ąkapijów dłuższxch któkż^mi. Pozwala to uniknąć monotonii - monotonna jest bowiem zarówno wypowiedź złożona z samych długich akapitów, jak i wypowiedź „poszatkowana” na małe kawałki. Pozwala to również dodatkowo wyzyskać krótkie akapity pojawiające się w otoczeniu fragmentów dłuższych. Wykorzystując to, iż krótki akapit następujący po kilku dłuższych w sposób szczególny przyciąga uwagę odbiorcy, można w nim zawrzeć ideę wyjątkowo istotną, stwierdzenie podsumowujące rozważania przeprowadzane w zespole akapitowym czy ważne pytanie.

Podział na akapity tworzy swoisty rytm tekstu, ryun, który - podobnie "jak^-rytm zdaniowy    bywa indywidualną cechą stylistyczną

autora. To poczucie akapitowego rytmu, wyczucie, kiedy trzeba przejść do nowego akapitu, jest jedną z umiejętności nabywanych w trakcie nauki rzemiosła pisarskiego.

2. Wewnętrzna budowa akapitu

Akapit można nazwać tekstem w miniaturze, ponieważ - jak już była o tym mowa w podrozdziale poprzednim - zorganizowany jest podobnie jak tekst. Każdy tekst ma budowę trójczłonową, dzieli się na

77