384 385 (6)

384 Ctftt III. Pod^(«in nukrurLoiuimil

uzupełnieniu standardowych środków polityki pieniężnej i fiskalnej o próby planowania i bezpośredniego ingerowania państwa w niektóre dziedziny gospodarowania. na przechodzeniu od metod oddziaływania globalnego (w skali makro-) do metod oddziaływania w skali mczo- oraz mikroekonomicznej itd. Interwencja może być więc mniej lub bardziej bezpośrednia i selektywna.

Nowe zjawiska, jakie pojawiły się w gospodarce wielu krajów z początkiem lat siedemdziesiątych - przede wszystkim załamanie się odwrotnie proporcjonalnej zależności między inflacją a bezrobociem oraz osłabienie tempa wzrostu gospodarczego. musiały wpłynąć na przewartościowanie poglądów na ekonomiczną rolę państwa. W nurtach antyctatystycznych wskazuje się, że państwo nic tylko nic jest w stanic zapewnić zrównoważonego wzrostu gospodarczego, ale przez swoją ingerencję może stać się wręcz generatorem wahań cyklicznych. Stąd postulaty dla polityki gospodarczej o ograniczenie ingerencji państwa w rynkowe procesy gospodarcze.

13.6. Wahania stopy wzrostu i kryzysy w gospodarce centralnie planowanej

Analizując wahania koniunkturalne w gospodarce rynkowej, wskazywaliśmy na wahania rozmiarów inwestycji jako główną przyczynę cykliczności rozwoju. Również w gospodarce centralnie planowanej inwestycje były nośnikiem nicregu-laraości wzrostu gospodarczego. Mówi się wręcz o cyklach inwestycyjnych. Analogia nie jest jednak pełna, ponieważ przyczyny wahań rozmiarów inwestycji w gospodarce centralnie planowanej były zgoła odmienne; odmienne były zresztą również same wahania dynamiki gospodarki centralnie planowanej.

Pojawia się więc problem, czy cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej to to samo. co nicrcgulamość wzrostu gospodarczego w systemie nakazowo-rozdzielczym? Niektórzy autorzy podkreślają odmienność tych dwu procesów, nazywając wahania stopy wzrostu w gospodarce centralnie planowanej nic cyklem koniunkturalnym. lecz arytmią gospodarczą⁴.

Na tę odmienność składa się wiele przyczyn. Różne są motywacje uczestników życia gospodarczego, różne sygnały i mechanizmy regulacji, odmienna jest rola państwa i niejednakowe są też uwarunkowania społeczno-polityczne. Tc uwarunkowania. wynikające z cech konstytuujących system funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej, wpływają na „charakterystyczne różnice pod względem normalnej wartości wskaźników niedoboru i nadmiaru"⁴. W systemie uwarunkowanym popyt owo. czyli w gospodarce rynkowej, występuje nadmiar siły roboczej ^{1 2} obok niepełnego wykorzystania kapitału. Nadmiar ten można uruchomić właśnie dlatego, że dostępne są komplementarne nakłady. Nawet w fazie rozkwitu rzadko występuje ograniczenie ze strony fizycznych zasobów. Inaczej mówiąc, cykl koniunkturalny w gospodarce ry nkowej oznacza wahania w stopniu wykorzystania zasobów, w stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego.

Zupełnie inaczej, z tego punktu widzenia, przedstawia się gospodarka centralnie planowana z jej podażowym uwarunkowaniem. Normalnym stanem tej gospodarki są niedobory. Można powiedzieć, że występowały one we wszystkich fazach cyklu. Występowały nawet w fazach spadkowych cyklu, a potęgowały się w fazach ekspansji. Arytmia w gospodarce centralnie planowanej oznacza więc wahania w stopniu niedoborów. Powyższe stwierdzenie nic oznacza, że w gospodarce centralnie planowanej występowało pełne wykorzystanie potencjału produkcyjnego. Przedsiębiorstwa zniekształcały informacje o rzeczywistym potencjale produkcyjnym w celu uzyskania większej swobody w realizacji stawianych przed nimi zadań. Niejednokrotnie niedostępność komplementarnych czynników produkcji uniemożliwiała wykorzystanie posiadanych czynników (słynne „wąskie gardła”). Konstytucyjnie zagwarantowane prawo do pracy, przy „łagodnym" ograniczeniu pieniężno-budżetowym wobec przedsiębiorstw, skłaniało do nadmiernego zatrudnienia lub. inaczej mówiąc, do ukiytcgo bezrobocia. Niedobory sprzyjały więc marnotrawstwu zasobów, powodowały ich nieoptymalną alokację.

Tc differentia specifica sprawiają, że związków przyczynowo-skutkowych cha-raktciyzujących gospodarkę rynkową nic można przenosić na funkcjonowanie i wzrost gospodarki centralnie planowanej. W systemach tych odmienne są zarów no przyczyny pojawiania się zakłóceń zrównoważonego wzrostu, jak i mechanizmy ich pokonywania.

Zestawienie cech charakteryzujących cykl koniunkturalny w gospodarce rynkowej oraz arytmię gospodarczą w gospodarce centralnie planowanej unaoczni te różnice:

Gospodarka tynkowa (cykl koniunkturalny)	Gospodarka centralnie planowana (arytmia gospodarcza)
1. Wahania doić regularne	1 Wahania mało regularne
2. Uwarunkowania popytowe	2. Uwarunkowania podazowc
3. Kryzysy nadprodukcji	3. Nasilające się niedobory
^1 Mechanizmy endogemc/ne s^2 w stanic	4. Brak takich mechani/mOw
wyprowadzili gospodarkę z kryzysu 5. Stosunkowo mała rola uwarunkowań	5. Bardzo duża rola czynników
społeczno-politycznych w cyklicznym	społeczno-politycznych w wywoływaniu
przebiegu gospodarki	arytmii i kryzysów

Po tej wstępnej charakterystyce nicrcgulamości wzrostu gospodarczego w systemie nakazowo-rozdzielczym przejdźmy do analizy przyczyn tych zakłóceń i mechanizmów ich pokonywania.

1

*    Por. C. Józefiak Arytmia gmpoJarki plononrj. » funufci Eduarda Upthiktffp Szkut ekonomiczne. pod red. E. Domańskie). Warvra»a 1991. Piw. tez: Elementarne zagadnienia ekonoma. pod red R Milewskiego. WN PWN. Wanzawa IW. ro/doal XII.

2

   J. Kornai. Niedobór w gatpodane, PWE. Warszawa I985. ». 293.