0399

384

KAZIMIERZ III WIELKI (ż ALDOXA ANNA).

VW. fi.

źródłowego, a owszem wyraźne nawet w źródłach znajduje zaprzeczenie, przyjmowaną była bezpodstaAvnie jeszcze w najnowszej hisforyografii jako rzeczywista data zaślubin ^Ł).

Datę zgonu Anny podają zgodnie, a po części niezależnie od siebie, pod r. 1339: Janko z Czarnk. Rocz. Pozn.^{1 2 3}), Kalend. Włocł.⁴), Rocz. Tras.⁵) i Rocz. Małop.⁶). Oba ostatnie roczniki, skreśliwszy jej zamiłowanie w pląsach i zabawach światowych, dodają szczegół, którego bliżej już dzisiaj wyjaśnić nie można, a który może wskazuje na jakąś nagłą i gwałtowną śmierć: satis portento et terribili jato ex hac vita decessif. Jan Vitodur.⁷), zapisawszy wiadomość o otruciu Bolesława Jerzego Trojdenowica (X. 2.) w Haliczu, dodaje: Quod audiens rex Kragoińe (Kazimierz W.), cuius consors soror uxoris regis Ruthenorum iam intoricati fuerat, i t. d. Ponieważ śmierć Bolesława Jerzego przypada na wiosnę r. 1340, a w czasie tym Kazimierz ponownego małżeństwa jeszcze nie był zawarł, przeto tłomacząc ściśle powyższą wiadomość, należałoby przyjąć, że w r. 1310 Aldona, siostra żony Bolesława Jerzego, jeszcze żyła. Wszelako do takiej dosłownej interpretacyi nie ma koniecznego powodu; owszem, zwrot Jana Vitodur. da się też zrozumieć i usprawiedliwić, jeśli przyjmiemy, że w chwili zgonu Bolesława Aldona już nie żyła; tem hardziej, że, jak słuszna przypuścić, Jan Vito-dur., czerpiąc wiadomości o rzeczach polskich z opowiadań jednego z wojowników Kazimierza W., mógł wprawdzie mieć dobrą informacyę, kto był pierwszą żoną Kazimierza, ale niekoniecznie wiedzieć musiał, czy w chwili zgonu Bolesława ruskiego żona ta już nie żyła, zwłaszcza, że zmarła tylko na krótko przedtem. Zgoła mylną datę śmierci Anny podaje Rocz. Krasiń.⁸) pod r. 1349; jest to snąć omyłka cyfrowa zamiast 1339 r.

Jeszcze w dwu pismach Benedykta XII z 2 maja 1339 r.^) wspomnianą jest Anna jako żyjąca. Datę dzienną jej zgonu podaje Kalend. Krak.¹⁰) pod dniem 25 maja, Kalend. Włocł. ⁿ) i Rocz. Pozn.¹²) pod dniem 26 maja, Rocz. Tras.¹³), za nim Rocz. Małop.¹⁴) pod dniem 29 maja. Wszystkie te źródła, po części niezależne od siebie, przeważnie współczesne i wiarogodne, jakkolwiek w przekazanych przez nie datach zachodzi różnica kilku dni, dowodzą w każdym razie ponad wszelką wątpliwość, że śmierć Anny nastąpiła pod koniec maja r. 1339. Dlatego niewątpliwie mylną jest data Długosza¹⁵): 28 czerwca. Ponieważ jest to ta sama data, pod którą Długosz umieścił (mylnie) ślub Aldony z Kazimierzem, przeto można przypuścić, że przez dalsze niedopatrzenie odniósł rzekomą datę dzienną zaślubin do faktu jej śmierci. Dochował się do naszych czasów w późnej oblacie z r. 1651 dokument (dwukrotnie poprzednio r. 1525 i 1650 transsumowany), wystawiony przez Jadwigę, wdowę po Włodzisławie Łokietku, rzekomo r. 1330¹⁰i, w którym jest wzmianka o Annie jako żyjącej. Ponieważ Jadwiga w r. 1330 nie mogła się tytułować wdową po Łokietku ( VII. 4.), przeto data jest tu niewątpliwie zmyloną; co najwcześniej możnaby ów dokument odnieść do r. 1333. W datacyi dokumentu wypisano: cumo Domini millesimo trecentesimo trigesimo neon o n presentibus i t. d.; wyraz necnon jest tu zgoła nieusprawiedliwiony i powstał niewątpliwie z błędnego odczytania wyrazu nono (co zwłaszcza ze względów paleograticznych zupełnie da się usprawiedliwić). Właściwą datą dokumentu jest zatem r. 1339; jako datę dzienną zawiera oblata: decimo se.rto Kalendas lulii, t. j. 16 czerwca. Wynikałoby stąd, że Anna żyła jeszcze 16 czerwca 1339 r. Kie ma jednak powodu na podstawie datacyi rzeczonego dokumentu obalać zgodnego przekazu przytoczonych poprzednio wiarogodnych źródeł, i snadniej przypuścić, że w transsumpcie lub oblacie zaszła raczej w określeniu daty dziennej, podobnie jak i rocznej, omyłka, zwłaszcza jeśli przyjmiemy, że istotną datą dokumentu było: decimo sexto Kalendas lunii (17 maja); wtedy bowiem rzeczywiście Anna jeszcze żyła ^17!. 1 ten więc dokument nie może w niczem poprzeć daty Długosza.

Kwestya, którą z podanych poprzednio dat majowych uważać należy za rzeczywistą datę śmierci Anny, da się. jak mniemam, rozstrzygnąć uwagą, że ani najwcześniejsza w Kalend. Krak. (25 maja). ani najpóźniejsza w Rocz. Tras. i Rocz. Małop. (29 maja) nie da się poprzeć jakiemkolwiek innem niezależnem od

1

Przyjmują ją nic tylko Naruszewicz. Hist. nar. poi. IV. 334, ale i Wolff. Ród Gedym. 7. — 2) Mon. Pol. II.

2

629. — ^;!) Ibid. V. 880. — T Ibid. II. 943. — 5) Ibid. II. 860. — 6) Ibid. III. 199. — <) Eccard, Corp. hist. I. 1862. —

3

8) .Mon. Pol. III. 133. — 9) Theiner. Mon. Pol. I. nr. 548. 549. — 4’) Mon. Pol. II. 921. — U) Ibid. II. 943. — 12) Ibid.

4

V. 880. — 13, Ibid. U. 860. — 14) Ibid. III. 199. — 15) Hist. Pol. III. 194. — 1«) Kod. dypl. Małop. I. nr. 208. --

5

Tak przyjmuje też Piekosiński. ibid. I. nr. 208 uw. 4. który też całą tutaj przedstawioną rektyfikacyą daty przeprowa

6

dził, drobnej usterki dopuści! się tylko w tem, że daje dokumentowi datę 16 maja zamiast 17 maja 1339 r.