39 (384)

Zabytki metalowe...

zidentyfikować jako mocowanie pobojczyka, czyli drewnianego lub metalowego pręta zaopatrzonego w rozszerzoną główkę (rogową lub metalową), służącego do ubijania naboju w lufie [Matuszewski 1998, s. 107]. Tulejki tego typu mocowane były do spodniej części drewnianego łoża już w pierwszych, XVl-wiecznych pistoletach z zamkami kołowymi [Matuszewski 1998, s. 34]. Zanikły dopiero w XIX wieku wraz z rozwojem broni ładowanej od tyłu, przy której pobojczyk nie był już potrzebny.

Kolejnych 12 zabytków (kat. 2046-2051; ryc. 24, kat. 2050) to kuliste pociski ołowiane. Kaliber pięciu kul (kat 2046-2047) wynosi 11 mm. Pozostałe są większe, o średnicy 16 mm.

Oporządzenie jeździeckie

Oporządzenie jeździeckie reprezentowane jest przez fragment podkowy, połówkę wędzidła i trzy fragmenty ostróg.

Fragment lewego ramienia podkowy (kat. 2039) zakończony jest płaskim zaczepem bez piętki, określonym przez J. Kazimierczyka — autora typologii podków średniowiecznych z terenu Śląska — jako odmiana B3 [1978, s. 57]. Naprzeciwko otworów na podkowiaki znajdują się charakterystyczne wybrzuszenia, co nadaje linii brzegowej wygląd falisty. Cecha ta występuje w podkowach wytwarzanych do pierwszej połowy XIII wieku [ibidem, s. 22]. Jedyny zachowany w całości otwór mocujący osadzony jest w gnieździe, to jest wgłębieniu w kształcie czworoboku, wykonanym w płaszczyźnie przyziemnej ramy. Wszystkie te cechy skłaniają do zaliczenia podkowy z Hali Targowej do typu III odmiany 3 [ibidem, s. 57-59], datowanej przez autora w szerokich ramach chronologicznych obejmujących XI-XII wiek wyjątkowo początek XIII.

Połówka wędzidła (ryc. 25, kat. 2040) odkryta w datowanej na XII—XIII wiek warstwie inhuma-cyjnej należy do typowej i bardzo popularnej formy dwudzielnej, szeroko rozpowszechnionej w średniowieczu na obszarze całej Słowiańszczyzny [Nadolski 1954, s. 87; 1994, s. 75—76; Nowakowski 1991, s. 108-109].

Dwa fragmenty ostróg — środkowa część kabłąka bez bodźca (ryc. 25, kat. 2041) i pojedyncze kółko gwieździste (ryc. 25, kat. 2043) — zachowane są zbyt szczątkowo, aby można było podjąć próbę ich sklasyfikowania (można stwierdzić jedynie, że ostrogi z gwieździstym bodźcem pojawiają się na ziemiach polskich około połowy XIII wieku; Nowakowski 1991, s. 113; Wachowski 1984, s. 54-55). Ostatni fragment ostrogi (kat. 2042), odkryty w warstwie datowanej na XII wiek, zachowany w postaci środkowej części kabłąka z szyjką zakończoną wyraźnie oddzielonym, stożkowym bodźcem, zaliczyć można z całą pewnością do typu II w typologii Z. Hil-czerówny [1956, s. 34]. Dalszy podział dokonany przez autorkę opiera się na obserwacji rozmiarów i ukształtowania kabłąka. Ostroga z Hali Targowej ma kabłąk w kształcie litery V, odpowiadający odmianom 4 i 5, co pozwala uściślić jej datowanie na drugą połowę XII wieku [ibidem, s. 53].

Zaprezentowany powyżej przegląd wybranych grup zabytków z badań w piwnicy Hali Targowej w Gdańsku jest jedynie wstępem do dalszego ich opracowania. Wykorzystanie wyników badań historycznych, architektonicznych, antropologicznych i dendrochronologicznych pozwoli zapewne w przyszłości na wyciągnięcie bardziej skonkretyzowanych wniosków, a przede wszystkim uściślenie chronologii.

Gdańsk 2003

Katalog wszystkich zabytków metalowych ze stanowiska 5 w Gdańsku — Hala Targowa

*k«.	Obiekt/Warstwa	llość/Zabytek/Wymiary	Surowiec	Chronologia
n	/85 niwelacja	1 gwóźdź	żelazo	Xll-X!ll w.
	557 ziemianka /556	2 gwoździe	żelazo	XIII—XIV w.
	/16 użytkowa	2 gwoździe	żelazo	XII—XIII w.
D ^17* Hi lą	/ 82 niwelacja	8 gwoździ	żelazo	XIII w.
	/ 85 niwelacja	2 gwoździe	żelazo	XII-XIII w.
	/ 558 gliniana izolacja	2 gwoździe	żelazo	XV-XV1 w.
	100 wkop pod wodociąg /101	2 gwoździe	żelazo	XVIIł—XIX w.
	103 dom/861	2 gwoździe	żelazo	Xllt-XIV w.