7349811339

52

WSZECHŚWIAT

Rubrascyna — została zidentyfikowana jako barwik czerwonej kapusty (Brassica oleracea).

Do wyjątków pod względem budowy chemicznej w grupie antocyjanów należy:.

Betanina — antocyjanina zawierająca azot, która została wykryta w czerwonym buraku (Beta vulgaris).

Barwniki antocyjanowe używane są jako barwniki wełny i bawełny. Tak np. pelargonidyna barwi wełnę o zaprawie cynowej na kolor purpurowoczerwony. a bawełnę zaprawioną taniną na kolor niebiesko-czer-wony, ponadto u żywa mi była również cyjanidyna oraz delfinidyna do wy bar wiania wełny i bawełny wyżej wymienionymi bejcami.

Antocyjany posiadają zatem zdolność wiązania się z włóknem roślinnym i zwierzęcym i dostateczną wytrzymałość na światło, nie są natomiast odporne na działanie mydła podczas prania.

Poza tym w barwierstwie zużytkowuje się jeszcze barwniki antocyjanowe jako wskaźniki do oznaczania pH w kąpielach barwierskich.

Rośliny zawierające barwniki antocyjanowe używane są też jako surowce lecznicze. Należą do nich: kwiat malwy (Flos Malvae), kwiat bławatka (Flos Cy-ani), kwiat róży (Flos rosae), owoc borówki czernicy (Fruclus Myrtilli), owoc maliny (Fructus Rubi idaei) i inne.

Używa się głównie w lecznictwie ludowym. Służą za leki moczopędne, regulujące miesiączkowanie, czasem także jako ściągające. Na podstawie nowszych badań przypisuje się im również pewne własności witaminowe, dlatego stosowane są w zaburzeniach przepuszczalności naczyń włosowatych, wybroczynach krwawych, zapaleniach spojówki. Mają również wywierać korzystny wpływ na zatruty i osłabiony mięsień sercowy. Ostatnio stwierdzono również antybiotyczne działanie antocyjanów.

ZOFIA KIELAN i KRYSTYNA POŻARYSKA

NAD FIORDEM GULLMAR

Na zachodnich wybrzeżach Szwecji, nad wodami Skagerraku. morze wdziera się głębokimi fiordami w ląd. Postrzępiony brzeg, skaliste wysepki o skąpej roślinności, wychylająca się niekiedy z morza głowa foki nadają krajobrazowi surowy, północny wygląd.

Na brzegu fiordu Gullmar, w odległości około 70 km na północ* od Goteborga, położone jest urocze miasteczko Fiskebackskil, z małymi domkami przylepionymi do skalistych brzegów. W pobliżu miasteczka na południowym brzegu fiordu, umieściła się zoologiczna stacja badawcza Szwedzkiej Akademii Nauk, zwana Kristineberg. Osiedle naukowe składa się z kilkunastu budynków należących do stacji. W największym i najstarszym z nich, zbudowanym w r. 1884 z kamienia, mieszczą się biologiczne pracownie naukowe, wyposażone w nowoczesną aparaturę. Mniejszy drewniany dom, ustawiony nad samym brzegiem — to budynek z akwariami. W licznych akwariach, gdzie stały przepływ wody morskiej zapewnia hodowanym zwierzętom warunki zbliżone do naturalnych, żyją przeróżni różnobarwni przedstawiciele bogatej fauny Gullmarfjord. W pozostałych domach i domkach mieści się stołówka, świetlica oraz wygodne mieszkania dla personelu stałego i przyjezdnych gości.

W zimie w Kristinebergu jest pusto. Mieszka tu na stałe tylko prof. Gunnar Gustafson, dyrektor stacji i kilka osób obsługi technicznej. Profesor Gustafson jest wybitnym zoologiem, doskonałym znawcą fauny morskiej. Szczególnie dobrze zna on fiord Gullmar, nad którym mieszka i pracuje od dwoidziestu lat. Prawie z zamkniętymi oczami potrafi wskazać, w jakim punkcie, na jakiej głębokości fiordu żyją określone gatunki jeżowców, ukwiałów i pierścienic, gdzie i kiedy najobficiej pojawiają się minogi i gdzie najlepiej łowić kraby i krewetki.

Latem Kristineberg zaludnia się. Już w maju przyjeżdżają tu biologowie ze szwedzkich uniwersytetów z Lund, Upsali i Sztokholmu, aby w czasie sezonu letniego prowadzić eksperymentalne prace badawcze. Lecz nie tylko Szwedzi tu przyjeżdżają. W miesiącach letnich słyszy się w Kristinebergu wiele języków; zjeżdżają się tu naukowcy z całej Europy.

W roku 1956 po raz pierwszy od wielu lat słychać było w Kristinebergu również język polski. W ciągu kilkumiesięcznego pobytu w Szwecji jako stypendystki Polskiej Akademii Nauk zdecydowałyśmy część czasu poświęcić na pracę w Kristinebergu. Zarówno przez kierownictwo stacji, jak i przez pracujących tu naukowców zostałyśmy przyjęte bardzo gościnnie. Przydzielono nam nie tylko własną pracownię naukową z niezbędną aparaturą, lecz również własny, maleńki, dwupokojowy domek mieszkalny, o jakim marzyłaby niejedna rodzina w Warszawie...

W Kristinebergu mamy po raz pierwszy możność poznania bogactwa i różnorodności fauny morskiej, której znajomość tak ważna jest dla pracy każdego biologa, więc i dla nas paleozoologów. Przed wieloma milionami lat życie powstało w' morzu i dotychczas tętni tu bardzo żywo. Bogactwo i różnorodność fauny morskiej nie da się porównać z życiem na lądach. Należy rówmież pamiętać, że polskie morze, tj. Bałtyk, nie jest „prawdziwym" morzem. Zasolenie Bałtyku w Zatoce Gdańskiej wynosi tylko 0,7%, gdy tymczasem w Skagerraku przy ujściu fiordu Gullmar wynosi 3,4°/o. Tylko bardzo niewielka przeto ilość zwierząt morskich zdołała się przystosować do warunków w Morzu Bałtyckim. Brak tu pięknych jak kwiaty różnobarwnych ukwiałów i koralowców, nie mogą tu żyć też tak typowe zwierzęta morskie, jak liliowce, jeżowce, rozgwiazdy i wężowidła; brak drapieżnych głowonogów, jak sepie i kalmary; brak wielu gatunków ryb morskich; nie ma olbrzymich krabów, pierścienic i wielu, wielu innych zwierząt. Część czasu pobytu w Kristinebergu staramy się więc wyzyskać na zgromadzenie dla naszych pracowni w^T Warszawie kolekcji typowych przedstawicieli morskiej fauny.