39 (429)

39

zentowały również pamflety Jana Czyńskiego (1801-67), kontrowersyjnego i ostrego publicysty lewicowego piszącego także po francusku, zdecydowanie przeciwnego tezom lansowanym przez Mickiewicza w Księgach... _y autora opowieści politycznych, takich jak Cesarzewicz Konstanty i Joanna Grudzińska czyli Jakubinipolscy (1833-34) - z pozoru romans, a w istocie pamflet na czołowe postaci polskiego życia publicznego lat 20. W utworze tym Czyński dokonał rozrachunku z sytuacją przedpowstaniową, starając się dociec przyczyn niedawnej porażki i ukazać istotę działania carskiego systemu ucisku.

Joachim Lelewel, litografia Seweryna Oleszczyńsktego

Niezwykle aktywny w pierwszych momentach formowania się publicystyki polistopadowej był Mochnacki. Nie mogąc znaleźć swego miejsca na emigracji, krążył między Paryżem, Metzem a Auxerre (gdzie zmarł). Słynny z pianistycznych wystąpień na cele dobroczynne (o jednym z takich występów traktuje znany wiersz Lechonia Mochnacki), ciężko już chory na gruźlicę i znajdujący się w bardzo trudnej sytuacji finansowej, nadal pisał, publikując przede wszystkim w „Pamiętniku Emigracji”, głosząc, iż w nowej sytuacji najpilniejsza jest konieczność poszukiwania elementów łączących naród, odwoływanie się do tradycji solidarystycznych - takich jaką była, jego zdaniem, tradycja Konstytucji 3 maja. Lansował tezę, że szansą na odzyskanie niezawisłości byłoby podporządkowanie najcenniejszych sił narodowych przewodnictwu silnej i wybitnej osobowości - „dyktatorowi”. Zbliżył się wówczas do księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, w którym widział osobowość godną owego przywództwa, spełniającą cechy „dyktatora”, odsunął się natomiast od demokratów i Lelewela, uważając że lewicowa radykalność w sytuacji popowstaniowej może przyczynić się jedynie do zniszczenia solidaryzmu narodowego. Zdystansował się również od romantycznej koncepcji jedności życia i sztuki, pisząc iż rewolucja i literatura są to rzeczy we wszystkim sobie przeciwne.

Poglądy te zawarł w ostatniej swojej rozprawie Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, która jednak pozostała nieukończona z powodu jego przedwczesnej śmierci.

W połączeniu z ogólnoeuropejskim ruchem wolnościowym widział natomiast szansę dla narodu polskiego Joachim Lelewel. Zajmując stanowisko nieco wyizolowane wobec głównych sił Wielkiej Emigracji, po usunięciu z Francji osiedlił się w Brukseli, gdzie, prowadząc właściwy sobie ascetyczny żywot, angażował się w propagowanie idei demokratycznych zarówno piórem, jak i czynem -związany z ruchem karbonarskim, bliski był ideom Giuseppe Mazziniego i współtworzył organizację Młoda Polska energicznie popierając wszelkie inicjatywy wolnościowe na ziemiach polskich i w innych krajach - m.in. w okresie Wiosny Ludów. Jednocześnie z za-