3

Jak twierdzi Z. Ziembiński: „Pytania do rozstrzygnięcia,są to takie ^ pytania, które domagają się wyboru jednej z danych wypowiedzi wykluły czających się [...]”ⁿ. Tego rodzaju pytania (pytania rozstrzygnięcia) pł składają się „z partykuły pytającej »czy« oraz z całego zdania oznajmu-^ jącego* objętego tą partykułą”^{1 2}.

W pytaniach do rozstrzygnięcia może występować alternatywa dwuczłonowa., na przykład: „Czy zjawisko nikotynizmu uczniów ma powszechny charakter w szkołach ponadpodstawowych?”, lub wieloczłonowa, na przykład: „Czy Collegium Nobilium założone zostało przez Stanisława Konarskiego, czy przez Jędrzeja Śniadeckiego, czy przez Joachima Lelewela?”L W treściach pytań zawarta jest gotowa odpowiedź;^j|/⁷ Tego rodzaju pytania użyteczne są między innymi w badaniach ankietowych jako tak zwane pytania filtrujące, na przykład: „Czy uczęszczasz J? na jakieś zajęcia pozalekcyjne?”! w żadnej mierze nie powinno się jednak głównych problemów badawczych w pedagogice formułować w postaci pytań rozstrzygnięcia, badacz przystępując do badań jakiegoś faktu, zjawiska czy procesu, ma przeświadczenie, że one istnieją, nie pyta więc „czy”, na przykład: „Czy osiągnięcia szkolne są uwarunkowane przez cechy psychofizyczne uczniów?”, lecz interesują go określone właściwości, przyczyny, skutki, uwarunkowania badanych faktów, zjawisk i procesów, do tego jednak kwalifikują się pytania do uzupełnienia (pytania dopełnienia).

Według cytowanego już Z. Ziembińskiego: „Wszelkie inne pytania, to znaczy takie, w których żąda się nie wyboru jednej z danych pod roz-wagę odpowiedzi (w najprostszym przypadku - wyboru między odpo-•v “ ńaedzią potwierdzającą a zaprzeczającą), lecz sformułowania odpowie-~^J dzi przez osobę, do której się z pytaniem zwracamy, nazywane są' pytaniami uzupełnienia”³.

Tego- rodzaju pytania zaczynają się od przysłówków lub zaimków py-tajnych, na przykład „dlaczego”, „kto”, „co”, „kiedy”, „gdzie”, „w jaki sposóbT, „po co”, jak”, „komu”; generują one wielość możliwych odpowiedzi. Na przykład pytamy: „Jakie czynniki zniechęcają dzieci do nauki w szkole?”. Warto dodać za Z. Kraszewskim, że „Pytaniami dopełnienia mogą być takie, które przy swoich licznych odpowiedziach właściwych mają tylko jedną odpowiedź prawdziwą (będącą zdaniem prawdziwym, gdy pozostałe są zdaniami fałszywymi), i takie, które wśród swoich licznych odpowiedzi właściwych mają więcej niż jedną odpowiedź prawdziwą”¹⁴. Jeżeli pytamy: „Kto był dyrektorem szkoły podstawowej w miejscowości N 12 marca 1998 r.?”, to możemy uzyskać tylko jedną prawdziwą odpowiedź. Natomiast zadając pytanie: „Jakie są uwarunkowania aspiracji edukacyjnych młodzieży polskiej?”, możemy uzyskać więcej niż jedną prawdziwą odpowiedź (tych uwarunkowań jest co najmniej kilka). Jak wspomniałem wcześniej (a z powodu licznych błędów spotykanych w opisach metodologii badań znajdujących się w pracach na stopnie naukowe z dziedziny pedagogiki i nauk pomocniczych warto rzecz jeszcze raz uzmysłowić), problemy główne w badaniach pedagogicznych powinny być formułowane w postaci pytań do uzupełnienia (pytań dopełnmmajr^P^yKfaH:

„jakie są przyczyny patologii społecznej młodzieży licealnej?”

„Jaki wpływ na aktywność poznawczą uczniów ma stosowanie gier dydaktycznych ? ”

„Jakie są relacje między autorytarnym stylem kierowania szkołą a stosunkami międzyosobniczymi w zespołach nauczycielskich?”.

Z. Kraszewski wyodrębnia kategorię tak zwanych pytań problemowych. Warto o tym napomknąć, bowiem tego rodzaju pytania są przede wszystkim wykorzystywane w badaniach pedagogicźńycfi, które mają służyć odkrywaniu prawidłowości deterministycznych, prawidłowości przyczynowo-skutkowych. „Odpowiedziami na tego rodzaju pytania są zdania przedstawiające prżyczynę lub powód albo skutek lub cel faktu

czy zaistnienia opisywanego w osnowie pytania. [...] Pytania problemowe o przyczynę lub o powód zawierają z reguły słowo »dlaczego« lub jakiś bliskoznaczny mu zwrot. [...] W pytaniach problemowych o skutek lub cel występują najczęściej zwroty: »po co«, »w jakim celu« i tym podobne”¹⁵. Klasę pytań problemowych włączyliśmy wyżej cło kategorii pytań do uzupełnienia (pytań dopełnienia).

Problemy badawcze można traktować jako zadania do rozwiązania. Zwraca na to uwagę Z. M. Zimny:

¹⁴    Z. Kraszewski, Logika - nauka rozumowania, Warszawa: PWN 1975, s. 209.

¹⁵    Tamże, s. 210.

15

1

Tamże, s. 131.

2

ⁿ K_ Ąjdukiewicz, dz. cyt., s. 88.

3

Z. Ziembiński, dz. cyt., s. 132.