3

MODERNIZACJA REFLEKSYJNA

z przytoczonych wizji. Wszystko to dzieje się właśnie z powodu -a nie pomimo - wiedzy, jaką zgromadziliśmy na swój temat i na temat świata fizycznego. Żyjemy w świecie, w którym możliwości i zagrożenia się równoważą.

Doskonale widzimy teraz metodologiczną - i zasadniczą - wątpliwość, która paradoksalnie zawsze leżała u podłoża oświeceniowego roszczenia do pewności. Im bardziej staramy się skolonizować przyszłość, tym większa szansa, że nas ona zaskoczy. Właśnie dlatego ryzyko, najistotniejsze zjawisko towarzyszące przedsięwzięciom podejmowanym w nowoczesności, przechodzi przez dwa stadia (Beck 2004). Najpierw wydaje się po prostu elementem głównego rachunku, środkiem pozwalającym na zamknięcie granic w chwili skolonizowania przyszłości. W tej postaci ryzyko występuje jako statystyczny składnik działalności firm ubezpieczeniowych; precyzyjne oszacowanie ryzyka wydaje się tu świadczyć o skuteczności w kontrolowaniu przyszłości.

Pierwszy typ ryzyka występuje w świecie, którego wiele obszarów pozostaje „określonych”, m.in. środowisko naturalne i formy życia społecznego określane przez tradycję. Nowe typy nieobliczalności pojawiają się, kiedy poprzez uspołecznienie ludzie dokonują inwazji na naturę, a nawet doprowadzają do jej „końca”, kiedy następuje erozja tradycji. Zastanówmy się na przykład nad globalnym ociepleniem. Wielu ekspertów uważa je za potwierdzony fakt i mogą mieć rację. Inni podważają tę hipotezę, a są nawet i tacy, którzy sugerują, że prawdziwa tendencja, jeżeli w ogóle z jakąkolwiek mamy do czynienia, ma przeciwny kierunek i prowadzi do globalnego ochłodzenia. Prawdopodobnie wszystko, co można powiedzieć z jaką taką pewnością, to to, że nie mamy pewności, iż globalne ocieplenie nie zachodzi. Tyle tylko, że tego rodzaju warunkowy wniosek nie pozwala na precyzyjne oszacowanie ryzyka, podsuwa nam raczej szeroki wachlarz możliwych „scenariuszy”. Na ich prawdopodobieństwo będzie miała wpływ m.in. liczba ludzi przekonanych do tezy o globalnym ociepleniu i podejmujących na tej podstawie określone działania. Świat społeczny, którego głównym składnikiem stała się instytucjonalna refleksyjność, jeszcze wyraźniej charakteryzuje się złożonością „scenariuszy”.

Zycie w sjKłłeczeństwIe _posltradycyjnym

Na poziomie globalnym nowoczesność nabrała zatem charakteru eksperymentalnego. Czy tego chcemy, czy nie, wszyscy uczestniczymy w wielkim eksperymencie, który jednocześnie jako podmioty ludzkie - współtworzymy, a mimo to w trudnym do oszacowania zakresie pozostaje on poza naszą kontrolą. Eksperyment ten nie przypomina eksperymentu laboratoryjnego, ponieważ nie możemy precyzyjnie określić parametrów i kontrolować wyników - przypomina raczej niebezpieczną przygodę, w której każdy z nas musi z konieczności uczestniczyć.

Wielki, najeżony globalnymi zagrożeniami eksperyment nowoczesności nie przypomina w żadnym razie tego, co mieli na myśli prekursorzy oświecenia, kiedy mówili o znaczeniu kwestionowania tradycji. Odbiega również od przewidywań Marksa - w istocie wśród „końców”, o których dziś mówimy, jest też koniec prometeizmu. „Ludzie stawiają przed sobą tylko takie problemy, jakie potrafią rozwiązać” - zasada Marksa stała się dla nas jedynie zasadą nadziei. Współczesny świat społeczny został w dużej mierze urządzony w sposób świadomy, a naturę przekształcono na podobieństwo człowieka, niemniej zrodziło to, przynajmniej w niektórych dziedzinach, większą niż kiedykolwiek wcześniej, brzemienną w skutki niepewność.

Globalny eksperyment nowoczesności zbiega się z przenikaniem nowoczesnych instytucji do tkanki życia codziennego; wpływa na nie i sam podlega ich wpływowi. Nie tylko lokalne wspólnoty, ale również intymne aspekty życia prywatnego splatają się z relacjami o nieograniczonym wymiarze czasowym i przestrzennym (Giddens 2006). Wszyscy uczestniczymy w codziennych eksperymentach, których wynik, w ogólnym sensie, pozostaje równie otwarty jak w przypadku eksperymentu dotyczącego całej ludzkości. Codzienne eksperymenty odzwierciedlają zmieniającą się rolę tradycji i powinny być interpretowane, podobnie jak te z poziomu globalnego, jako przeniesienie prawa do wiedzy eksperckiej na nowe podmioty na skutek ingerencji systemów abstrakcyjnych. Pierwszoplanową rolę odgrywa tu technologia, w ogólnym rozumieniu „techniki”, zarówno pod postacią technologii materialnej, jak i specjalistycznej wiedzy na temat społeczeństwa.