34 35

orientacją nastawioną na dziecko, ale obecnie, po latach doświadczeń, czynię to w sposób bardziej jednoznaczny. W orientacji nastawionej na dziecko bardziej klarownym czy jednoznacznym pojęciem może być pojęcie funkcji czy funkcji „czegoś” w interesie rozwijającego się dziecka.

Pojęcie funkcji dotyczy edukacji wczesnoszkolnej. Możemy więc powiedzieć nie o funkcjonaliźmie jako kierunku psychologicznym, ale o funkcjonalnym charakterze edukacji wczesnoszkolnej. Oznacza to, że oferta pedagogiczna dorosłych jest użyteczna czy też. powinna wspierać pedagogicznie, a zatem jest funkcjonalna dla rozwijającego się dziecka. W tym znaczeniu będę mówił o funkcjach edukacji wczesnoszkolnej. Zatem edukacja wczesnoszkolna jest propozycją dla dziecka, a nie dziecko jest dla edukacji wczesnoszkolnej. Praca pedagogiczna zaś jest swoistą „służba społeczną” wobec dziecka.

W modelu organizacyjnym systemu szkolnego wyróżnia się dwa cykle kształcenia: nauczanie początkowe oraz nauczanie systematyczne. Porównanie charakteru pracy dydaktyczno-wychowawczej na wymienionych szczeblach kształcenia będzie jednym z kolejnych sposobów zmierzających do określenia swoistości nauczania początkowego. W tym przypadku, dokonując analizy ewentualnego zróżnicowania pracy pedagogicznej na szczeblu nauczania początkowego i systematycznego, wezmę pod uwagę funkcje wyróżnionych etapów edukacji.

Na początku musimy sobie postawić co najmniej dwa podstawowe pytania: Jakie są funkcje nauki szkolnej w ogóle,- a nauczania początkowego w szczególności oraz jaki istotny wpływ na uczniów ma zorganizowane nauczanie? Jednym słowem — musimy określić wartość nauczania początkowego.

Podstawową funkcją nauczania jest zapewnienie uczniom zdobycia określonego zasobu wiedzy rzeczowej oraz ich rozwój umysłowy. Dziecko rozwija się w toku zdobywania wiedzy. Zdobywając wiedzę musi rozumieć postrzegane fakty i zjawiska, myśleć itp. Nie jest możliwy rozwój ucznia bez gruntownej znajomości określonego zakresu wiedzy. Zdobywanie więc wiedzy i rozwój umysłowy uczniów są ze sobą powiązane. Nie można rozwijać uczniów bez zaspokajania ich potrzeb poznawczych i odwrotnie.

Można jednak posiadać wiedzę, a nie umieć jej wykorzystywać w działaniu. Stąd niezwykle istotną funkcją nauczania jest umiejętność posługiwania się nabytą wiedzą w działaniu. Umiejętność zatem racjonalnego działania (opartego na nabywanej wiedzy) należy do podstawowych funkcji nauczania i wychowania. Nadrzędną bowiem war-lością edukacji (wychowania i nauczania) jest rozwój dzieci. Zewnętrznym zaś wskaźnikiem tego rozwoju są właśnie umiejętności.

Podane przesłanki pozwalają na stwierdzenie, że do podstawowych kategorii funkcji edukacyjnych szkoły należą: funkcje rozwijające dziecko, a więc umiejętnościowe, określające zewnętrzne wskaźniki rozwoju; funkcje wychowawcze i poznawcze. Nadrzędną kategorią funkcji są funkcje rozwojowe. Urzeczywistnianie w praktyce edukacyjnej funkcji rozwojowych łącznie z wychowawczymi ma w zamyśle doprowadzić ucznia do odnalezienia odpowiedzi na pytanie: Jak żyć? Są to oczywiście nadrzędne wartości pracy szkolnej. Relacja zaś między funkcjami rozwojowymi a poznawczymi jest bardziej złożona. Podstawą wspierającą rozwój może być już posiadana wiedza i odwrotnie, wiedza może być efektem określonych czynności uczniów. W pierwszym przypadku — pierwotna (w znaczeniu pierwsza) jest wiedza, stanowiąca swoiste „tworzywo” rozwoju na coraz wyższym poziomie, w drugim natomiast zmienia się kolejność: uczeń w toku określonych czynności praktycznych nabywa równocześnie pewnych umiejętności jako zewnętrzne wskaźniki rozwoju, a później dopiero zaczyna mieć świadomość istoty wykonywanych przez siebie działań.

'W nauczaniu początkowym praca dydaktyczno-wychowawcza nauczyciela polega na organizowaniu najpierw określonych działań uczniów czy różnych form aktywności o charakterze praktycznym, opartych na konkretnych, prowadzących z kolei do nabywania wiedzy rzeczowej, a następnie na wykorzystywaniu jej do innego, coraz bardziej złożonego, typu działań. Zatem nabywanie przez uczniów umiejętności, wskaźników rozwoju, poprzedza w pewnym sensie nabywanie wiedzy rzęczowej (funkcje poznawcze).

W nauczaniu systematycznym także nadrzędną wartością jest rozwój uczniów. Niemniej charakter preferujący w rozwoju uczniów spełniają funkcje poznawcze. Podstawą bowiem do nabywania przez uczniów określonych umiejętności jako zewnętrznych wskaźników rozwoju jest wiedza rzeczowa. Wspiera ona różne formy aktywności, które prowadzą do umiejętności. Te zaś wskazują na fakt rozwijania się uczniów w procesie edukacyjnym.

Zróżnicowany tok pracy nauczyciela i uczniów w podanych etapach kształcenia znajduje również swoje odzwierciedlenie w konstrukcji

35