40 41

Bardzo interesujący, jak sądzę, jest schemat działania zorganizowanego zaproponowany przez G. Gafgena, na który składa się:

Sformułowanie systemu wartos'ci.

Zbadanie otoczenia, a to:

•    sytuacji wyjściowej,

•    związków przyczynowych,

•    przewidywanych sytuacji przyszłych.

Sformułowanie planów alternatywnych i zorientowanie się w konsekwencjach każdego z nich.

- Wybór i uszczegółowienie planu.

•- Przeprowadzenie planu i zapewnienie jego realizacji w drodze nadzoru’⁶.

Bazując na tych (i innych!) koncepcjach można, jak sądzę, sformułować schemat pedagogicznego działania zorganizowanego, które obejmowałoby następujące etapy:

I. Faza preparacji

1.    Uświadomienie sobie systemu wartości ogólnych i szczegółowych, którym służy podejmowane działanie:

a)    sformułowanie celu ogólnego i celów szczegółowych,

b)    uświadomienie sobie i sformułowanie celów pobocznych,

c)    ustalenie hierarchii celów.

2.    Zbadanie otoczenia:

a)    ustalenie sytuacji wyjściowej (tematyka zajęć poprzedzających),

b)    ustalenie związków przyczynowych między zajęciami poprzedzającymi i następującymi po planowanych,

c)    przewidywanie konsekwencji i skutków dla zajęć przyszłych.

3.    Projektowanie zajęć:

a)    projektowanie rozwiązań alternatywnych (ogólnych i szczegółowych),

b)    wybór rozwiązania optymalnego,

c)    uszczegółowienie wybranego rozwiązania,

d)    rozplanowanie działań w czasie,

e)    określenie realności planu ex antę i dokonanie stosownych modyfikacji.

4.    Pozyskanie i rozmieszczenie zasobów materiałowych zajęć:

a)    ustalenie rodzaju i ilości środków dydaktycznych,

b)    zapewnienie realnej możliwości ich wykorzystania,

c)    ustalenie racjonalnego sposobu ich dystrybucji i wykorzystania.

¹⁶ Ibidem, s. 204.

5.    Ustalenie form organizacyjnych poszczególnych ćwiczeń i liagmen tów zajęć.

6.    Określenie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

7.    Zorganizowanie klasy:

a)    przygotowanie narzędzi i materiałów,

b)    zorganizowanie stanowisk pracy,

c)    zdyscyplinowanie uczniów.

II.    Faza realizacji

1.    Kontrolowanie realizacji planu.

2.    Uświadomienie uczniom celów działania.

3.    Motywowanie uczniów.

4.    Organizowanie ich bieżącej działalności.

5.    Wybór lub projektowanie subplanów alternatywnych.

6.    Nadzór i kontrola bieżąca nad pracą uczniów.

III.    Faza kontroli

1.    Ustalenie stopnia realizacji celów.

2.    Określenie zakresu ilościowego i jakościowego braków.

3.    Ocena planu i jego realizacji ex post factu.

4.    Sformułowanie wniosków melioracyjnych na przyszłość.

Punktem wyjścia każdego działania zorganizowanego, a takim z definicji jest praca dydaktyczno-wychowawcza, powinno być uświadomienie sobie doraz'nych i ogólnych celów-wartości, którym podejmowane zabiegi mają służyć. Szczególnie istotne jest umieszczenie działań w niedostrzeganej i niedocenianej zbyt często perspektywie ogólnej i dalekosiężnej. Eksponowanie celów doraźnych i cząstkowych bez świadomości całości, której mają być funkcjonalnym elementem, jest tym niebezpieczniejsze, iż może wysiłek organizacyjno-wykonawczy własny, jak i dzieci kierować ku celom nieistotnym {frustra), kosztem zadań i celów ważnych.

Jak się wydaje, jedną z tajemnic efektywności oddziaływania szkoły jest systematyczność. Każdy pojedynczy akt działalności dydaktyczno-wychowawczej musi być wartościowany także w kontekście działań go poprzedzających, a zwłaszcza następujących po nim. Obowiązuje tu zasada najsłabszego ogniwa łańcucha. Każde ogniwo jest jednocześnie końcem i początkiem kolejnych odcinków. Każdy zaś łańcuch jest tyle wart, ile są warte połączenia i najsłabsze ogniwo.

Elementem najmniej przewidywalnym w podjętym działaniu pedagogicznym jest bez wątpienia zachowanie dzieci. W tej kwestii nawet do

41