Sztuka w IV wieku 343
Bożego, które poprzez śmierć cielesną pozwala dostąpić szczęśliwości wiecznej. Kiedy początkowy repertuar wzbogaca się o sceny cudów biblijnych lub ewangelicznych, j ak Daniel w lwiej j amie, trzej młodzieńcy w piecu ognistym, wskrzeszenie Łazarza, one również głoszą zbawczą potęgę Boga albo Chrystusa. Rzeźba i malarstwo wyrażają w obrazach treść modlitwy Kościoła, który błaga Najwyższego, aby okazał zmarłym takie samo miłosierdzie, jakie w cudowny sposób okazał postaciom z Pisma. Można z pewnym prawdopodobieństwem przyjąć, że przynajmniej w niektórych przypadkach tego rodzaju obrazy czerpią natchnienie bezpośrednio z liturgii pogrzebowej, z Ordo commendationis animae, która wprawdzie jest potwierdzona dopiero we wczesnym średniowieczu, ale na pewno powstała jeszcze wcześniej.
SZTUKA WIV WIEKU
W miarę jak sztuka przedstawiająca rozwija się i różnicuje, również inspiracja nabiera różnych odcieni. Idea zbawienia nigdy nie zanika zupełnie, ale dołącza się do niej wątek jednocześnie narracyjny i doktrynalny. W swoich początkach sztuka chrześcijańska obrazowała przede wszystkim nadzieję zbawienia. Z czasem zmierza ona ku opowiadaniu historii świętej i ujmowaniu katechizmu w obrazach. Jakkolwiek chronologia tego procesu jest jeszcze w szczegółach dość niepewna, wydaje się, że ten nowy kierunek zbiega się mniej więcej w czasie z nastaniem pokoju w Kościele. W każdym razie bardzo wyraźnie tendencja ta przejawia się w sztuce IV wieku. Dostrzegamy ją zarówno w malowidłach katakumbowych, jak na tak zwanych sarkofagach fryzowych, które w kompozycji ciągłej, a pozbawionej wyraźnej więzi organicznej zestawiają sceny ze Starego i z Nowego Testamentu, gdzie uprzywilejowane miejsce zajmują cuda ewangeliczne. Te przejawy Bożej potęgi należy bez wątpienia interpretować jako rękojmię zmartwychwstania albo zbawienia wiecznego. Zachęca nas do tego tekst Konstytucji apostolskich, w których Łazarz, córka Jaira, syn wdowy, to znaczy główne ewangeliczne przykłady wskrzeszenia, wymienione są obok zmartwychwstania samego Chrystusa oraz obok paru „typów” biblijnych, jak Jonasz, trzej młodzieńcy i Daniel, pojmowani jako wspólna prefiguracja. Inny ustęp tychże Konstytucji apostolskich jest jeszcze bardziej znamienny, gdyż jako prefiguracja zmartwychwstania wiernych wymienia dwa inne cuda ewangeliczne: rozmnożenie chleba i cud w Kanie Galilejskiej, które również nabrały znaczenia grobowego i eschatologicznego. Tekst wyjaśnia obecność tych właśnie scen na sarkofagach; one to, wraz ze sceną wskrzeszenia Łazarza, występują tam najczęściej.
Do tych symbolicznych przedstawień dołączają się dalsze, utrzymane w innym duchu, natomiast te wcześniejsze w zestawieniu z nimi powoli tracą swe pierwotne znaczenie. Przy samym końcu IV wieku biskup Asteriusz