347 (7)

Sztuka w IV wieku 347

wykonywać, pojawia się nie Bóg z Biblii, lecz Chrystus (fot. 33) - pod ściśle taką samą postacią, jaką nadaje mu rzeźbiarz w scenach cudów, Chrystus młodzieńczy, preegzystujący Logos, odwiecznie uczestniczący w potędze Ojca. Zupełnie z boku, w scenie stworzenia kobiety, przedstawiona jest boska Trójca, której trzy osoby, o jednakowych obliczach, wspólnie dokonują stwórczego dzieła. Inspiracja tych dwóch scen ukazuje się więc, z całą surowością i ścisłością, dogmatyczna i teologiczna. W wywyższeniu Logosu i uroczystym stwierdzeniu nierozerwalności Trójcy jest ona wyrazem ducha nicejskiego.

Nowy etap w rozwoju rzeźby chrześcijańskiej rozpoczyna pojawienie się, zapewne około połowy IV wieku, tak zwanych sarkofagów kolumienkowych (fot. 73); charakterystyczny dla nich jest architektoniczny drugi plan, który dzieli dekorację na pewną liczbę odrębnych scen (fot. 70). Sarkofagi te powstały na wzorach pogańskich, o których — jak dotąd — wiemy, że istniały w Azji w II wieku i że rozpowszechniły się na Zachodzie w wieku III. Jeśli chodzi o chrześcijaństwo, tworzą one najliczniejszą grupę w całej rzeźbie. Grupa ta ma dwa główne rozgałęzienia, jedno w Rzymie i w północnej Italii, drugie w Prowansji, z tym, że wyraźną przewagę ma ten drugi region: na przeszło sto znanych zabytków chrześcijańskich tylko około czterdziestu przetrwało w Italii. Zdaje się, że mamy podstawy, aby początków serii szukać w Galii.

Sarkofagi kolumienkowe, które pokrewne są sarkofagom fryzowym z uwagi na pewne elementy repertuaru ikonograficznego i pewną ogólną inspirację swoich przedstawień, różnią się jednak od nich bardziej złożoną i staranniej wypracowaną symboliką. Kompozycja ich odznacza się surową konstrukcją i najczęściej, z symetrią zadowalającą jednocześnie wzrok i umysł, skupia się wokoło tematu centralnego; w centrum przeważnie występuje Chrystus, i to Chrystus w chwale (fot. 69), znany z teologii, a często zamiast Chrystusa umieszczony jest po prostu jego znak, krzyż albo symboliczny monogram -chryzma (fot. 78). Te rysy charakterystyczne z całą wyrazistością obserwujemy na najbardziej reprezentatywnym egzemplarzu serii, rzymskim sarkofagu dwufryzowym, w którym w roku 359 złożono zwłoki byłego konsula Juniusza Bassusa i który dzięki inskrypcji można — fakt wyjątkowy w starożytnej sztuce chrześcijańskiej - w granicach paru lat zlokalizować w czasie. Chrystus na tronie i Chrystus wjeżdżający do Jerozolimy (fot. 29) zajmują środek rejestru górnego i dolnego. Sceny ze Starego Testamentu (ofiarowanie Izaaka, Hiob, Adam i Ewa, Daniel) oraz uwięzienie Piotra i męczeństwo Pawła, a wreszcie scena stawienia Chrystusa przed Piłatem uzupełniają dekorację tego zespołu o bardzo pięknej fakturze, podobnej jak na sarkofagu dwufryzowym zwanym sarkofagiem Dwóch Braci (fot. 93).

Scena sądu Piłata jest głównym elementem cyklu męki Pańskiej (fot. 96), określającym jedną z podgrup serii sarkofagów kolumienkowych. Uznano, że