418 419 (2)

wierzchni wyjściowej z warstwą otaczającego powietrza. Występuje wówczas prawie całkowite odbicie fal dźwiękowych i wywiązanie znacznej ilości energii cieplnej. Objaw ten stwierdzano na brzuścach palców przy nadźwiękawianiu grzbietowej powierzchni dłoni i stóp. Dlatego jeśli wymiar poprzeczny obiektu jest mały, należy przeprowadzać zabiegi w kąpieli wodnej.

Efekt działania UD zależy od bardzo dobrego kontaktu powierzchni czynnej głowicy ze skórą i niezbędne jest zastosowanie substancji łączącej (woda, olej parafinowy). Odbicie całkowite powstaje przy minimalnej warstwie powietrza (0,001 mm).

Uszkodzenia naskórka, odczyn rumieniowy w skórze z wytworzeniem pęcherzy, koagulacja i martwica są spowodowane przedawkowaniem (moc powyżej 2—3 W/cm²). Utrzymuje się pogląd, że przyczyną jest nie tylko czynnik cieplny, lecz i mechaniczny. Odczyny skórne mogą również wystąpić w miejscach owłosionych podczas zabiegów w wodzie, przez odbicie fal od pęcherzyków powietrza nagromadzonych na włosach.

Wrażliwość skóry jest różna, większa na twarzy niż na brzuchu, mała na kończynach, znaczna w okolicy pachowej, pachwinowej i krocza.

Wpływ na tkankę łączną i mięśnie.

Tkanka mięśniowa wykazuje większą wrażliwość niż tkanka łączna. Dawki słabe nie wywołują zmian histologicznych, ale zwiększają przekrwienie i napięcie mięśniowe. Dawki duże obniżają napięcie mięśniowe, powodują uszkodzenie budowy włókien łącznotkankowych, zmiany strukturalne komórek mięśni i martwicę. Uszkodzenie tkanek wywołane jest przez czynnik cieplny i mechaniczny.

Wpływ na tkankę kostną i kości.

Uszkodzenia kości powstają przez nadmierne wywiązywanie się ciepła, zwiaszcza w warstwach granicznych pomiędzy okostną i ochrzę-stną a kością, co w następstwie wywołuje zaburzenia odżywcze. Sygnałem ostrzegawczym o kumulacji ciepła jest ból okostnowy. Przedawkowanie może być przyczyną samoistnych złamań kości. Odnośnie wpływu na przyśpieszanie zrostu po zwykłych złamaniach opinie są rozbieżne.

Zmiany wsteczne w tkance kostnej mogą rozwijać się powoli (do 14 dni po zabiegu). Martwicowe zmiany kości, wylewy krwawe podokost-nowe, uszkodzenia chrząstki, obserwowano doświadczalnie po dużych dawkach (powyżej 3 W/cm²).

Szpik kostny, zwłaszcza kości długich, jest bardzo wrażliwy. Po dawkach 2 do 3 W/cm² w czasie 5—10 minut stwierdzano mikroskopowo po 5—10-godzinach ogniska martwicy i wylewy krwawe.

Wpływ na układ nerwowy.

Dawki powyżej 2 W/cm² mogą pow^rodować martwicę nerwów obwodowych, skutkiem nieodwracalnych zmian w naczyniach odżywczych nerwu. Nadżwięka wianie odpreparowanego nerwu (2 W/cm², czas 5 minut) przy równoczesnym ochładzaniu pola zabiegu płynem fizjologicznym nie powodowało uszkodzeń, występowały natomiast zmiany czynnościowe: obniżenie pobudliwości nerwu, zmniejszenie przewodnictwa oraz odwracalne porażenia. Przyczyną zmian funkcjonalnych i anato-mopatologicznych jest wytwarzanie ciepła, skutkiem dużej zdolności absorpcji fal UD przez tkankę nerwową.

Mózg wykazuje duży stopień wrażliwości na działanie UD, nawet w granicach dawek terapeutycznych. Histologicznie stwierdzano pola martwicy, zwłaszcza na płaszczyznach odbicia od zagłębień pokrywy czaszki. Rozpad dotyczył zarówno komórek substancji szarej, jak i włókien nerwowych. Pasma substancji białej łatwiej ulegały uszkodzeniu niż substancja szara.

Rdzeń przedłużony i układ wegetacyjny wykazują taką samą wrażliwość, jak tkanka mózgowa. Zmiany występują w postaci ognisk martwicy i wybroczyn. Doświadczalne nadżwiękawianie rdzenia (3,5 W/cm² — 5 minut) powodowało porażenia kończyn.

Wpływ na narządy miąższowe.

Największą wrażliwość na działanie ultradźwięków wykazuje śledziona, bardzo znaczną nerki i stosunkowo dużą wątroba.

Badania doświadczalne na zwierzętach wykazały w narządach miąższowych po dawce do 2 W/cm² w czasie 3 minut silne przekrwienie narządu bez makroskopowych zmian patologicznych. Ogniska martwicze stwierdzano po dawce do 3 W/cm² w czasie 10 minut.

W wątrobie po dawce do 3 W/cm² i czasie 5 minut spostrzegano sino-czerwone ogniska pod torebką narządu. Większe dawki powodowały rozległe martwice, umiejscowione przeważnie na stronie przeciwległej do miejsca nadźwiękawiania.

Wpływ UD na nerki badano u zwierząt doświadczalnych w narkozie na odsłoniętych operacyjnie narządach. Zakres dawkowania wynosił od 1,5 do 3,5 W/cm². W zależności od stopniowanej dawki stwierdzano podczas zabiegu występowanie przekrwienia, przechodzącego w zastój, oraz wylewy krwawe. Ograniczenie dawki do 2 W/cm² i nadżwiękawianie tylko jednej nerki nie powodowało zaburzeń funkcjonalnych. Nadżwiękawianie nerek zastosowane na przemian powodowało kolejne wypadanie ich funkcji. Mocznicę i zejście śmiertelne powodowało nadżwiękawianie obu nerek równocześnie w dawce 5 W/cm² — 5 minut.

Nadnercza wykazują znacznie większą wrażliwość niż nerki. Dawki w granicach terapeutycznych dają nieodwracalne uszkodzenia miąższowe.

Wpływ na narządy rozrodcze.

Zastosowanie terapeutycznych dawek ultradźwięków na jajniki u zwierząt doświadczalnych nie wykazywało bezpośrednio po zabiegu zmian histologicznych. Badania po upływie 4—6 tyg. stwierdzały zmia-

419