41

optymalnego oznacza, iż kolejne pokolenie ludzkie jest bliż_8?ę modelowi idealnemu, stanowiącemu kwintesencję marzeń spo}^ czeństwa o lepszym świecie. Wpisują się one w wyobrażeń^ mitycznych struktur poznawczych, np. mitów prospektywny^ przynoszących nadziąję na dotarcie do ziemi obiecanej. Mot^ nią być idealny ustrój społeczny, świat ludzi dobrych i łagodnych bez konfliktów, krzywd i nieszczęść, rzeczywistość w pełni p_Q’ testatywna.

• Cel zadowaląjący wiąże się, moim zdaniem, z reprodukcja prostą i nieco bardziej realistyczną wizją możliwości świadomego i celowego kształtowania społeczeństwa. Kolejna generacja ludz. ka, choć inna, nie jest ani lepsza, ani gorsza. Porządek społeczny zostaje utrzymany, co oznacza, iż role społeczne przyjmowane są przez następnych wykonawców w sposób w miarę bezkonfliktowy, a wzorce współżycia społecznego i adaptacji do systemu zacho-wane. W niektórych dziedzinach życia obserwujemy regres (sp&. dek zainteresowania uczestnictwem w instytucjach, których stwo-rżenie stanowiło osiągnięcie poprzednich pokoleń, wzrost przestępczości nieletnich itp.), w innych pewien postęp (zwię. kszający się zakres wolności i praw obywatelskich, przedłużenie średniej ludzkiego życia itp.), w sumie zmiany pozytywne i ne« gatywne w miarę równoważą się.

Ocena celów, jakie udało się osiągnąć w trakcie procesów reprodukowania porządku społecznego, jest możliwa oczywiście tylko z dłuższych perspektyw czasowych. Mieszanie się dziedzin, w których osiągnęliśmy postęp, z tymi, w których wydąje się, że nastąpił regres, relatywizuje nasze oceny, w zależności od wartości jakie wyznąjemy. Pojawia się tu wątek, który należy zasygnalizować, choć nie będzie znąjdował się w głównym nurcie dalszych rozważań. Otóż etyczni relatywiści traktują wartości jako zjawiska historyczne, zmienne¹. Pewne wartości, które ukonstytuowały się w minionych wiekach (a więc stanowiły wówczas podstawę oceny porządku społecznego) współcześnie zanikąją lub ewoluują,

tak jak etyka protestancka w kapitalizmie. Kiedyś przyświecały jej purytańskie cnoty pracowitości, oszczędności i skromności oraz wiga ujarzmienia i podporządkowania człowiekowi przyrody. Obecnie wiąże się ona raczej z uznaniem dobrobytu i luksusu za motywację ludzkiego działania, przy zachowaniu w miarę harmonijnego współżycia z naturą. Oceniąjąc to zjawisko w sposób niezrelatywizowany, D. Bell stwierdził, iż etyka protestancka służyła ograniczaniu akumulacji na cele luksusowe. Kiedy społeczeństwo rozstało się z nią, pozostał tylko hedonizm, a kapitalizm utracił swą transcendentną etykę². Chcąc pisać o celowości reprodukowania porządku społecznego, muszę więc przyjąć pewien podział, a zarazem upraszcząjące założenie, iż istnieją pewne ponadczasowe wartości charakterystyczne dla społeczeństwa ludzkiego, wartości długotrwałe wiążące się z ideowymi założeniami systemu społecznego (np. w modelowym ujęciu liberalnej demokracji wolność i równość) oraz wartości specyficzne dla systemu funkcjonującego w określonym przedziale czasowym (wyznaczonym np. przez ważne wydarzenia polityczne). Ocena porządku społecznego i korzystności jego zmian zależy od wartościującej perspektywy, jaką zastosujemy³.

Celem tej części pracy jest charakterystyka socjalizagi i sozotechniki jako głównych procesów reprodukowania porządku społecznego oraz ich odniesienie do interpretacji polityki w kategoriach gry. Zakładam, że analogia polityki do gry ma swoje uzasadnienie w oddziaływaniach socjotechnicznych, ukierunkowanych na przekazywanie podstawowych zasad współżycia politycznego, utrwalonych przez efektywność danego systemu społecznego oraz przywiązanie do tych zasad. Interpretaga polityki w kategoriach porównania do spektaklu lub rywalizacji pozwala określić cele socjotechnicznej reprodukcji rozszerzonej.

79

1

■ Por. Si Ehrlich, Wiążące wzory zachowania. Rzecz o wielości systemów norm, Warszawa 1995, s; 24.

2

⁸ D. Bell, Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, Warszawa 1994, s. 56.

3

S. Ehrlich wprowadza podział na wartości podstawowe i praktyczne, stojący w opozycji wobec rozróżnienia J. Deweya wartości samodzielnych i konsekutyw-nych. S. Ehrlich, op. cit., s. 25-28. Nie będę się do nich ustosunkowywał ze względu na poboczność tego nurtu rozważań.