41

analitycznej stosowanej wśród dzieci może zainteresowany tymi zagadnieniami Czytelnik zapoznać się w pracy D. T. Maclay (1973). Zreferowane już rodzaje terapii ilustrują istotę kierunku psychoanalitycznego w stopniu wystarczającym do zrozumienia prezentowanej w rozdziale następnym koncepcji zajęć dla dzieci agresywnych. Koncepcja ta ma pewne cechy wspólne z psychodramą, chociaż z pewnością nią nie jest.

2. Terapia behawioralna

Za pomocą terapii behawioralnej leczy się zaburzenia w przystosowaniu, przejawiające się w dolegliwościach somatycznych lub psychicznych, których przyczyna leży w sferze mechanizmów emocjonalnych człowieka. Jeśli na przykład zaburzenie w funkcjonowaniu jakiegoś narządu ma etiologię emocjonalną, można je usunąć przez tego rodzaju psychoterapię. W ten sposób możemy także usunąć nieumiejętność nawiązywania przyjaznych kontaktów z otoczeniem, jeśli oczywiście przyczyną tego symptomu są zaburzenia natury emocjonalnej.

'Podstawowy psychologiczny mechanizm psychoterapii behawioralnej stanowi proces uczenia się, rozumiany jako nabywanie nowych reakcji werbalnych, fizycznych, emocjonalnych oraz poznawanie nowych znaczeń bodźców. Z tego punktu widzenia proces psychoterapii można pojmować jako dostarczanie odpowiednich warunków do uczenia się. Zazwyczaj tworzenie takich warunków polega na organizowaniu pewnego rodzaju stosunków interpersonalnych (Frączek, Szostek, 1967). Jako układ odniesienia dla interpretacji przekształceń w zachowaniu pacjenta, występujących podczas psychoterapii lub po jej zakończeniu, służy teoria zachowania. W ramach tej teorii sytuacja psychoterapeutyczna, jakakolwiek byłaby jej specyfika, jest rozumiana jako sytuacja nabywania nowych wzorów reakcji w odpowiedzi na specjalnie dostarczone bodźce.

Psychoterapia ma doprowadzić do usunięcia nieprawidłowych reakcji i do nabycia reakcji prawidłowych. Usunięcie niewłaściwych wzorów reakcji polega na zlikwidowaniu leżącego u ich podstaw lęku. Lęk należy tu rozumieć jako przewidywanie „cierpienia” (Bandura, Walters, 1968, s. 36). Zdaniem behawiorystów to, co się dzieje w trakcie psychoterapii, to głównie wygaszanie tego stanu emocjonalnego. Wygaszanie takie odbywa się różnymi metodami, np. przez werbalizację. Pacjent mówi o rzeczach zagrażających, o sytuacji konfliktowej, pojawia się więc lęk, ale nie powoduje to tych przykrych następstw „cierpienia”, które w normalnych warunkach wzmagają jeszcze poziom lęku.

W planowaniu psychoterapii wykorzystuje się podstawowe reguły procesu uczenia się. Dotyczy to na przykład wyboru tematów omawianych z pacjentem, określania częstości powracania do tych tematów, ustalania stosunku do podnoszonych przez pacjanta problemów, do osoby pacjenta i postaw, jakie manifestuje.

Dosyć często w psychoterapii indywidualnej i grupowej wykorzystuje się technikę uczenia instrumentalnego, a także naśladownictwo społeczne. Stosuje się przy tym m.in. wzmocnienia (nagrody i kary) ukierunkowane na motywację nabytą o charakterze społecznym, taką jak dążenie do znaczenia, zyskania akceptacji, zdobycia osiągnięć itp. Pacjentowi okazuje się zainteresowanie, zrozumienie, aprobatę, a powstające u niego ustosunkowania emocjonalne wykorzystuje się do utrwalenia pożądanych sposobów zachowania się w społeczeństwie (Frączek, Szostek, 1967). Psychoterapię opartą na wiedzy o prawidłowościach uczenia się społecznego proponują facylbadacze, jak J. Dollard, N. ETMilIerTA. Bandura, R. W. Walters i O. H. Mowrer^

Technikrwykorzystujące przewarunkowanie mają zastosowanie przede wszystkim w takich zaburzeniach, któ-

73