44 45 (16)

ROZDZIAŁ III

ŚWIATŁOLECZNICTWO

WIADOMOŚCI OGÓLNE

Leczenie promieniami światła widzialnego oraz promieniami niewidzialnymi podczerwonymi i pozafioletowymi wchodzi w* zakres świa-ttolecznictwa,

Zaliczyć do tego działu należy również helioterapię, która oznacza ściśle „leczenie słońcem". Słońce jest naturalnym źródłem promieniowania, w odróżnieniu od tzw. „generatorów sztucznych", jakimi są lampy lub aparaty wytwarzające promienie świetlne, pozafioletowe i podczerwone.

Światło widzialne wywierając działanie drażniące na siatkówką oka, sprawia, że otaczające nas przedmioty stają się widzialne dzięki złożonym procesom zachodzącym w oku i w mózgu. Odmiany energii promienistej, które mimo drażniącego wpływu, jaki wywierają na siatkówkę oka, tej właściwości nie posiadają, nazywamy promieniami niewidzialnymi. Do nich należą stosowane w fizjoterapii promienie pozafioletowe i podczerwone.

Właściwości fizyczne odmian energii promienistej przedstawimy rozpatrując energię promienistą jako energię elektromagnetyczną.

Odmiany energii promienistej są wytworzone przez zmiany zachodzące w atoniach pod wpływem sił elektrycznych lub innych, np. przez rozgrzanie lub rozżarzenie różnego rodzaju materii (węgla, metali, rtęci). W zależności od stopnia rozgrzania otrzymamy różne odmiany promieniowania.

Każda odmiana energii promienistej posiada odpowiadającą jej długość fali elektromagnetycznej (a więc i określoną częstotliwość drgań).

Energia promienista może rozchodzić się bez udziału przewodnika.

Szybkość rozchodzenia się fal elektromagnetycznych w eterze lub próżni jest stała . wynosi w przybliżeniu 300 000 km/sek., lecz przechodząc przez różne rodzaje materii noże ulegać zmianom. Przyjmujemy, że energia promienista rozchodzi się w powietrzu również z szybkością w przybliżeniu 300 000 km/sek. Kierunek rozchodzenia się w warunkach normalnych jest prostoliniowy.

Właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne różnych odmian energii promienistej >ą zależne od długości jej fali. Stwierdzono, że im krótszą falę mają promienie, tym silniejsze jest jej działanie biologiczne i chemiczne, natomiast promienie o dłuższej ali wykazują działanie cieplne.

Uszeregowane poszczególne rodzaje energii promienistej według ich długości fali przedstawia nam tzw. widmo elektromagnetyczne.

Określamy długość fali jako stosunek szybkości rozchodzenia się fal do częstotliwości ich drgań, czyli ilości drgań na sekundę: }. = —

u

Długość Ul mierzymy w mikronach (u), milimikronach (mg) i angstremach (A).

1 angslrem (A) = Vi# mg = 10—⁸ cm; (1 mg = 10 A).

W widmie elektromagnetycznym promienie światła widzialnego maję zakres od 3970 A (granica fioletu) do 7600—8000 A (granica czerwieni).

Zakres promieni niewidzialnych podczerwonych (IR — infrared) od 8000 A — — 150 000 A jest praktycznie wykorzystany w fizjoterapii. Promienie IR posiadają właściwości cieplne.

Zakres promieni niewidzialnych leżących nad granicą promieni fioletowych otrzymał nazwę pozafioletowych lub nadfioletowych ew. utrafioletowych (UV). Posiadają one właściwości fotochemiczne, a ich długość fali praktycznie wykorzystana w fizjoterapii

wynosi od 3790 A do 1800 A.

WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE PROMIENIOWANIA

Promieniowanie elektromagnetyczne ulega załamaniu (refrakcji) odbiciu (refleksji), uginaniu (dyfrakcji) i pochłanianiu (absorpcji) oraz posiada właściwości przenikania (penetracji).

Z a 1 a m a n i e. Jeśli promień światła pada skośnie przy przejściu z jednej substancji do drugiej, to ulega załamaniu na powierzchni oddzielającej te dwie substancje.

Odbicie. Jeśli promieniowanie pada na powierzchnię naświetlaną ulega częściowo odbiciu, np. gdy promień światła padnie na powierzchnię polerowaną, wówczas daje odbicie proste (prawidłowe). Jeśli powierzchnia jest nierówna, szorstka, promieniowanie jest odbite w różnych kierunkach i daje tzw. odbicie rozproszone. Ilość promieniowania odbitego zależy od materiału powierzchni odbijającej np. metale, są na ogół dobrymi reflektorami dla promieni świetlnych, woda jest złym reflektorem dla promieni podczerwonych. Miedź i tlenek ołowiu są dobrymi reflektorami dla promieni podczerwonych, natomiast aluminium i chrom dają dobre odbicie promieni pozafioletowych. Woda, biały piasek i śnieg dobrze odbijają promienie pozafioletowe. Wykorzystanie praktyczne fizycznych właściwości odbicia od powierzchni wklęsłych lub parabolicznych ma zastosowanie przy budowie reflektorów do lamp używanych w światlo-lecznictwie. Reflektory odbijają promienie świetlne widzialne i niewidzialne.

Jeżeli w ognisku reflektora umieścimy źródło światła, to promienie ulegają odbiciu dając równoległą wiązkę promieni i równomierne natężenie światła na polu naświetlanym.

Uginanie się fal (dyfrakcja) jest to odchylenie fal świetlnych od normalnego biegu prostoliniowego.

Przenikanie promieni świetlnych jest zależne od ich właściwości oraz od właściwości ośrodka.

Pochłanianie. Gdy promieniowanie pada na powierzchnię danego ośrodka, część jego zostaje odbita, część pochłonięta w określonych warstwach, zależnie od zdolności przenikania. Każda warstwa pochłania określoną ilość promieniowania przenikającą do niej. Cała ilość energii promienistej pochłoniętej przez daną substancję jest proporcjonalna do intensywności promieniowania (i) oraz do czasu naświetlania (t).

Różne substancje chemiczne posiadają wybiórcze właściwości pochłaniania pewnego rodzaju promieniowania. Mają one zastosowanie do wykonania tzw. filtrów.

45