44 45 (33)

z młodzieżą akademicką z innych stron polskich, również bardzo często studiującą w szkołach akademickich na terenie Niemiec, Austrii i Szwajcarii. Brała czynny udział w organizacjach samokształceniowych otwartych (korporacjach) i tajnych.-^

Ta młoda inteligencja po powrocie do; rodzinnych stron włączyła się na całym Pomorzu do pracy politycznej i kulturalnej, zastępując w wielu wypadkach starszą generację, a niekiedy wyjmując ster tej pracy z jej rąk. Starsza generacja, popowstaniowa, widząc pozytywny rezultat swoich prac organicznych, opowiadała się za odrodzeniem kraju i społeczeństwa poprzez walkę ekonomiczną i oświatową, nie wychodząc poza ramy biernego oporu zakreślonego normami prawnymi. Młodsza generacja oświadczała się na każdym polu za bardziej aktywnymi formami walki politycznej i kulturalnej poprzez budzenie świadomości narodowej i zrzeszanie się szerokich mas społeczeństwa. Te ogólne przeobrażenia legły też u podstaw ruchu mlodokaszubslciego.

Specyficzność tego mchu polegała na tym, że - stając odmiennie niż w całym zaborze pruskim w opozycji do staroka-szubów ~ nie zadowalał się on kontynuowaniem ideologii polo-no-kaszubskiej, lecz nawiązując do programu ogłoszonego już przez Ceynowę pragnął dojść do wspólnoty ogólnopolskiej poprzez podniesienie samowiedzy narodowej, a w dalszej perspektywie - do samostanowienia Kaszubów o swoim łosie.

Z dwu tych zagrożeń, to jest z faktu odrębności językowej i wynikającego stąd niebezpieczeństwa wyłączenia Kaszubów ze wspólnoty narodowej polskiej, twórcy i ideologowie ruchu młodokaszubskiego, to jest przede wszystkim Aleksander Majkowski, a razem z nim Jan Karnowski, doskonale zdawali sobie sprawę. Stawiając sobie jednak cel nadrzędny, jakim było obudzenie i utrwalenie świadomości narodowej ludu kaszubskiego, uznali, że szybciej dojdzie się do tego celu rozwijając pierwiastki tej świadomości tkwiące w samym ludzie niż poprzez przyswajanie mu wartości kulturowych wytworzonych poza nim.³³)

Warto tu przypomnieć manifest ideowy Majkowskiego mieszczący się w pierwszym numerze “Drużby”, dodatku literacko-społecznego “Gazety Gdańskiej” przeznaczonego dla czytelników kaszubskich z dnia 22 lipca 1905 r.:³⁴⁾

To nie je w niżódnyj planece pisane, że źclziną Kaszube ze świata nieznane,

Obudztaż sę cfiłope, wa cny sęne Mszczuga od jader na morzu, na lądze od pługa!

Wećygnijta rękę, i pomoc wom wstanie:

To idą Mazurze, - Slązece - Polanie!

Nom jedna ójczezna i wiara i dola i jednym nos pasem objimó niewola.

I jedno nós łączy w lud jeden ogniwo,

Ijedno zakwitnie radosne nom żniwo!

I jedna Ojczezne i Bogu nom służba! -Tak wito sę z wami, Kaszubsci wasz Drużba.

W tym samym prawie czasie, niezależnie od Majkowskiego, JaaafKarnowski dochodził w gronie kolegów - kleryków pek plińskich ~ do takich wniosków: Na pogadankach prywatnych stawiano mnie pytanie konkretne: Jakie korzyści przynieść ma zajmowanie się sprawami kaszubskimi naszej ogólnej sprawie polskiej na Kaszubach?... Wychodząc ze studiów językowych, opadem wnioski polityczne na sprawie językowej. Idąc pierwotnie za Ramułtem argumentowałem tak: Nauka dowiodła, że mowa kaszubska jest osobnym językiem, Z tym faktem trzeba się liczyć! Nic nie pomoże nam dalsze negowanie tego faktu. Trzeba posta wić kwestię kaszubską tak: Wprawdzie język jest odrębny - ale to jeszcze nie daje podstawy do utworzenia odrębnej narodowości kaszubskiej. Przeciwnie - narodowością Kaszuby jest narodowość polska, gdyż istnieje: 1. wspólność dziejowa, 2. geograficzne położenie, 3. szczupłość szczepu kaszubskiego, 4. panowanie języka polskiego i kultury polskiej na Kaszubach od dawna, 5. wspólność idei narodowej, 6. wspólna niedola. 1

Jednakże zarówno Karnowski, jak i jego opozycjoniści jasno zdawali. sobie sprawę, że mimo wszeJ(o|j||zapewnień o wspólnocie w istniejących warunkach pielęgnowanie "przez! Kaszubów własnej kultury może doprowadzić do separacji naro-

45