klszesz339

. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA

przebierkę od dud, co mam potwierdzone i z innych stron Polski; okaz podobnej przebierki, pochodzący z Niegolewa, przechowuje-np. Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu; także i w innych krajach słowiańskich używano luźnych pi-SfiEfee?-^L «*-■■ ■ 1 szczałek melodycznych od dud.

Fig. 327. Sposób wyrobu trąbki obojowej (trąba) z kory wierzbowej.

a. — gałązka z częściowo zdjętą korą,

b. — gotowa trąbka, c. — ustnik sporządzony z kory zdjętej z gałązki olchy lub wierzby (cf. piskawkę warz kową fig. 274). Rozdzielę pow. Bochnia.

Małopolska. Rys. A. S. (K. K.).

Fig. 328. Trąbka obojowa z 2 otworkami bocznymi (rog). Serbochorwacja. B. Sirola, Fuć-kalice, r. 1932, s. 21 fig. 19.

Wedle prastarego, bardzo zajmującego zwyczaju — znanego w Eurazji i północnej Afryce — nie tylko zwykłe flety (o czym wyżej), lecz. również i klarnety łączone bywają w pary (fig. 309—11). Takie parzyste klarnety — ogromnie rozpowszechnione na Wielkorusi (szczególniej na południowej i środkowej),, ale znane też na Białorusi w okolicach Smoleńska, słowem występujące w szerokim pasie między Smoleńskiem a południowym Uralem — mogą być i bywają łącznie (oba razem) wmocowywane w głośnik, sporządzony zwykle z bydlęcego rogu (fig. 310—11). Niekiedy zresztą każdy klarnet od pary miał swój własny głośnik podobny. Tak przynajmniej brzmi opis riazańskiej „ży-lejki" (żilejka¹) skreślony przed laty przez A. Oleni-na („obie dudki są zrobione z trzciny i na ich końcach są umocowane dwa rogi dla powiększenia i wzmocnienia dźwięku")²; nie mamy jednakowoż bezwzględnej pew-_ ności, czy rzecz dotyczy klar

netów, jakby się należało spodziewać, czy też może zwykłych fletów.

Fig. 329. Pasterska trąbka klarnetowa wykonana z kory. a. i b. — ustnik (stroik) z osadki pióra ptasiego. Długość całego narzędzia — 25 cm (w tym 3 cm — wystająca część ustnika); długość całego ustnika 8,3 cm. — Sporysz pow. Żywiec. Małopolska. — Własność Muz. Etn. w Krakowie. Wg ołówk. rys. autora przerys. piórkiem J. J.

Pojedyncze znane mi ust-nikowe albo bezustnikowe klarnety z głośnikiem lub bez niego z Wielko- i Białorusi oraz Polesia posiadają zazwyczaj 4 lub 6 otworków bocznych; niekiedy bywa

i otwór siódmy (w jednym szeregu z pozostałymi albo też na odwrocie); w tym sensie należy więc poprawić dane C. Sachsa, co zna z Kosji tylko klarnety o 2, 3 i 4 bocznych otworkach. Prymitywne pojedyncze klarnety serboehorwackie miewają również po 2, 3, 4, 5 i — wbrew Sachsowi —

Fig. 330. Trąbka klarnetowa sporządzona z krowiego rogu i ustnika (stroika) z osadki gęsiego pióra. Ostaszyn gm. Cyryn pow. Nowogródek. Białoruś zachodnia. Polska. Rys. D. J. (K. K.).

6 bocznych otworków.

Prymitywne klarnety parzyste czyli podwójne — wyłączam stąd diple³ — występują u Słowian w zasięgu rozdartym na trzy prowincje. Jedna z nich

Fig. 331. „Rożek" klarnetowy % 3 otworkami bocznymi, sporządzony z krowiego rogu i z ustnika (stroika) z osadki gęsiego pióra. Kurpie. Wg rys.

A. Chętnika.

obejmuje południowo-zachodnią cząstkę Słowiańszczyzny bałkańskiej ^Czarnogórze); druga — część zakarpackiej Rusi; trzecia, największa część kraju nad górnym Dnieprem oraz południową Wielkorus (byłe gubernie: Smoleńsk, Oreł, Tuła [i może Woroneż], Riazań, Władimir, Kazań, Samara; w tej ostatniej klarnety, o jakich mowa, spotykają się u Mordwinów). Według Privałova (r. 1909) podwójne klarnety szczególnie są rozpowszechnione w b. guberniach ria-zańskiej i orłowskiej; prawdopodobnie jednak można tu dodać także położoną między poprzednimi b. gubernię tulską. — Zasiąg czarnogórski łączy się w pewną większą całość z albańsko-nowogreckim. Dla zasięgu karpacko - ruskiego dalsze badania wykryją być może nawiązania w Rumunii.

Fig. 332. Zwykła poleska sygnałowa trąbka pasterska (rażók) z krowiego rogu bez otworków bocznych (bywają też z 3 takimi otworkami). N. Privałov, Zapiski (ob. objaśnienie do fig. 320), s. 11. fig. 9.

Wreszcie zasiąg smoleńsko-kazańsko-samar-ski jest, zdaje się, izolowany od innych, obejmując co najwyżej może też część kraju Baszkirów. Poza Słowiańszczyzną parzyste klarnety występują u Sartów w Turkiestanie, u Chińczyków (SE od Pekinu jako instrument dziecinny), w Indonezji, południowo-za-

ta brzmi żalejka (i oznacza prymitywny klarnet

Sic! Pospoliciej pojedynczy).

Zupełne podobnie widzimy dwa rogi na końcach parzystych piszczałek lodycznych niektórych południowych typów dud (np. w Tunisie w Afryce).

O diplach, z bezwzględną niemal pewnością wywodzących się z dud, ob. w ostatnim ustanie S 827. '*