klszesz195

992 k. Moszyński: kultura ludowa słowian

szcie obecni grzebią „nieboszczyka'*. I w niektórych innych stronach ma miejsce podobna akcja, lecz w postaci wykolejonej: zabitym

992 k. Moszyński: kultura ludowa słowian

Fig. 225. Obchód z maszkarami wg rycin}’ Cz. Jankowskiego „Po kolędzie". Tygodnik Ilustrowany, r. 190G, s. 1120. Proweniencja określona w sposób bardzo niedostateczny i niepewny, wedle mianowicie objaśnień na s. 1131 ilustracja ma dotyczyć „obrządku, obchodzonego po wsiach polskich".

zostaje nie aktor grający „kozę“ czy^ podobne do niej zwierzę, lecz ktokolwiek inny z orszaku — „żyd", dajmy na to. „Zabity" ożywa później i wesoło skacze.

Na Węgrzech, sądząc z danych K. Viskiego (Volksbrauch der Ungarn, r. 1932, s. 15—27), zupełnie podobne zwyczaje nie byłyby,    1

wyjąwszy Siedmiogród, praktykowane. Również ich odpowiedniki w Jugosławii są skąpe i przeważnie odbiegają od obrazów poznanych przez nas dotychczas (ob. §§ 708 sq., gdzie mowa o maskach czy maszkarach Słowian). Natomiast z Bułgarii (zwłaszcza z południowo-wschodniej jej części) oraz z sąsiednich krajów europejskiej Turcji, zamieszkałych przez Bułgarów, posiadamy nadzwyczajnie obfite wiadomości, rzucające na nasze widowisko zupełnie jasne światło. Nie łicząc zapożyczonego od Rumunów zwyczaju oprowadzania brezai (bułg. b r a z a j a) w okresie Godów oraz analogicznego obchodu z „wielbłądem^{1 2} itp., Bułgarzy znają nadzwyczaj rozbudowane widowisko (czy raczej widowisko-obrzęd), obserwowane przez nich prze-ważni& na przedwiośniu, ściślej — w Ostatki. Główną a zarazem najbardziej obchodzącą nas tii osobą, biorącą udział w tym widowisku, jest tz w. kukier (bułg. kuk, k tik er)¹. Kukierem (podobnie jak „kozą") bywa z reguły młody mężczyzna; przyobleka go kożuch barani albo kozi, obrócony szerścią na zewnątrz; twarz jego jest poczerniona albo pofarbowana na czerwono i zwykle okryta maską. Maska miewa różne kształty, ale przeważnie bywa rogata (cf. fig. 232, 233) i przy tym niekiedy zupełnie „pierwotna²; tak na przykład w okolicach Burgazu nad Czarnym Morzem rogate maski tamtejsze sporządza się po prostu ze skóry obdartej ze łba koziego. Gdzie indziej maska powtarza mniej lub więcej formę ludzkiej twarzy, lecz mimo to jest zaopatrzona w kozie, wołowe lub bawole rogi. Oprócz szerści pokrywającej tułów i rogatej maski cechują kukiera także dzwonki, którymi jest obwieszony. Tam, gdzie widowisko rozgrywa się w bardzo archaicznej postaci, mianowicie w południowo-wschodniej Bułgarii, charakteryzuje wspomnianego aktora jeszcze jeden ważny szczegół: drewniany, pomalowany w całości lub tylko u wierzchołka na czerwono phallus, długi — zależnie od okolicy — od 15 do 50 cm i niekiedy wyrzeźbiony bardzo realistycznie. Wiadomości o tym posiadamy z wielu osad bułgarskich położonych mn. w. między Burgazem, Lozengradem (Kirk-Kilisse) a Istrandżą; był ten szczegół znany i używany również na zachodzie Tracji turec-

Fig. 226. Tzw. konik używany podczas obchodów noworocznych. Lubelskie. Polska. — Według ilustracji S. Dąbrowskiego w zbiorach autora*.

1

¹ W niektórych okolicach niejasna ta co do genezy nazwa stosuje się do kilku zamaskowanych.

2

Oryginał ilustracji został tu rozmyślnie odwrócony (tzn. fig. 226 wyobraża w r<7.0ft7.vwtatn&ni nrawa stronę maszkary).