klszesz144

i. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

przez rozmaite mniej Jub więcej pomysłowe wzorzyste układanie desek, nabijanie zgodnych z deseniem listw, ćwieków itd. (fig. 171). Również płaskie, długie i wąskie deszczułki, nabijane na szczytowe krawędzie spadków takiego dachu (a górą kończące się czasem szparagami, cz. I s. 485 fig. 443 2), stanowią wdzięczny obiekt dla sztuki zdobniczej (fig. 174), podobnie jak i naroża, gdzie szczyt dachu spotyka się z jego grzbietem (fig. 170).

Wnętrze chaty ozdabiają wieśniacy małoruscy i bułgarscy kilimami, wzorzystymi chustkami (Bułgaria fig. 147) czy ręcznikami (Mało-ruś) itp.; te ostatnie, tj. ręczniki, ale głównie wzorzyste narzuty, obrusy etc., widujemy także po chatach innych Słowian. Na północno-zachodnich krańcach Małorusi, lecz przede wszystkim u Słowian zachodnich występuje dość obficie w niektórych krajach dekorowanie wnętrz całymi rzędami barwnych talerzy, misek itd. (fig. 168). W rdzennej Polsce (zwłaszcza w Łowickiem, na Kurpiach, gdzieniegdzie w Lubelskiem, rzadziej w innych stronach), wyjątkowo na zachodniej Białorusi (w pobliżu granic rdzennej Polski) oraz równie wyjątkowo w Bułgarii (w okolicy Warny, fig. 167) dziewczęta i kobiety przybierają ściany wewnątrz izb wycinankami z barwnego papieru (fig. 129—31). Tu i owdzie w Polsce na miejscu wycinanek przytrafiają się analogiczne malowanki, tj. dekoracje malowane przez domorosłe wiejskie artystki na papierze (fig. 106).

Nie pogardzają też włościanie tak nietrwałym zdobieniem swych-sadyb, jak wzorzyste polewanie podłóg izb wodą (fig. 168) lub podobne wysypywanie dziedzińców przed chatą piaskiem (fig. 169).

Oprócz budowli mieszkalnych wymieńmy jeszcze spichrze, jako że i one niejednokrotnie odznaczają się ozdobnością. Liczne ^z tych budynków bywają opatrzone przed wejściem w podcień oparty ha wypustach belek lub na słupkach (cz. I s. 539 fig. 473). Nad południowo-wschodnim Bałtykiem, w Inflantach, spotykamy nawet świronki otoczone kolumienkami dokoła¹, niby starogreckie świątynie (z którymi zresztą, jak i z analogicznymi azjatyckimi, niemal na pewno pozostają w dalekim genetycznym związku).

Licową stronę całego obejścia w bezpośrednim sąsiedztwie z chatą przystrajają nieraz — zwłaszcza pospolicie u Słowian zachodnich i u pewnej części zachodniej Rusi — ogródki kwiatowe. Mają one co prawda w oczach włościan bynajmniej nie tylko bezpośrednie walory estetyczne; one to bowiem zawiadamiają częstokroć przechodnia, że w chacie jest dziewczyna na wydaniu, dając zarazem świadectwo jej skrzętności i zamiłowaniu do porządku, one też poza tym dostarczają kwiatów na wiązanki czy ewentualnie wieńce i one wreszcie służą nieraz za przytułek dla niektórych hodowanych ziół lekarskich.

* 670. Na samym pograniczu sztuki ludowej i wyższej stoi słowiańskie drewniane budownictwo wiejskie, mające związek z kultem. Szczególnie uderzają tu etnologa spiętrzone dachy niektórych świątyń. Dają się wyróżnić dwa typy takich dachów; jeden z nich wyobraża fig. 175, drugi —

Fig. 117. Zdobiona tykwa. Sławonia. Źródło jak dla fig. 116.

4łg. 176. Ten drugi, występujący tylko na niewielkim obszarze Rusi Karpackiej (na Bojkach po naszej i po tamtej stronie Karpat), znajduje liczne, mniej Jub więcej dokładne odpowiedniki w dachach świątyń Kałmuków południowo-wschodniej Europy, grobowców i wież obronnych tubylców Kaukazu, świątyń w Himalajach, w Azji południowej, w Indonezji (Ternate) i w Azji wschodniej. Na podobieństwo owych dachów bojkowskich do niektórych azjatyckich zwrócił już przed 30 laty uwagę M. Sokołowski, pisząc o nim, iż „jest tak uderzające, że warto się nad nim bliżej zastanowić i szukać jego wytłumaczenia*. Ale zagadka, jaka tu staje przed nami, nie została rozwiązana do dzisiaj; najprawdopodobniej jednak mamy przed sobą przejaw konwergencji; przypuszczenie takie wydaje się tym słuszniejsze, że pomysł zastosowania spiętrzonych dachów zdaje się w jednych stronach wynikać z przesłanek czysto architektonicznych (tak na Kaukazie), a w innych — bodaj że opiera się na całkiem elementarnej i prymitywnej koncepcji poza architektonicznej: zwielokrotnienie dachu budynku, podobnie jak i jego szczególna wielkość mogą mianowicie podkreślać przynależność budowli do wyższych nadludzkich istot (tak może na Wielkorusi i w Azji)²; w po-

Zeitschrift fur Ethnologie t. 51, r. 1919, s. 29 (A. Kiekebusch, Die erste nor-dische Archaologenversammlung in Christiania).

Później mogły się tu oczywiście dołączać interpretacje wtórne m. i. kosmologiczne w rodzaju tych, o jakich mówi np. U. Holmberg w cennej rozprawie „Der Baum des Lebens" (r. 1922/3, rozdział: Der Turm zu Babel). Nie jest jednak zresztą bynajmniej wykluczone, że nie owe hipotetyczne elementarne koncepcje, o których mówię w tekście, lecz właśnie dopiero pomysły kosmologiczne, o jakich pisze Holmberg, spowodowały pojawienie się w Azji spiętrzonych dachów.