klszesz228

1058 (. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

§ 736. Tańce górali tatrzańskich znajdują mniej lub więcej ściśle odpowiedniki na Słowaczyźnie i na przyległych Morawach oraz w tańcu niemieckich górali alpejskich zwanym Schuhplattlerh Tu należy np. morawska starosvetska w rytmie również dwu-ćwierciowyin, której towarzyszą żywe ruchy rąk, „cyfrowanie¹¹ (krzyżowanie nóg), przytupywanie, hołubce, trzaskanie w palce, w dłonie, dłońmi o golenie itp. Wykonuje się ten taniec w parze jak góralski; dziewczyna m. i. zatacza koła czy kółka bądź sama, bądź dokoła tancerza, do którego to choreograficznego tematu nawiązują charakterystyczne słowa jednej z przyśpiewek: To6 se mila około mńa, j jak to ptaca, jaraba&a, około pńa.

Oprócz takich dwuosobowych pląsów popisowych znają też nasi południowi sąsiedzi podobne tańce solowe (lub wieloosobowe) wykonywane przez mężczyzn. Dla przykładu wybieram bardzo charakterystyczny pląs akrobatyczny opisany przez A. Yaclavfka ze wsi Hor-vatsk^ Grób, położonej o 18 km w kierunku NE od Bratisławy². Taniec ten zwie się preplótana, vala§ska, najczęściej jednakowoż juhaska. Jest to pląs o rytmie dwućwierciowym, męski, solowy. Mężczyzna, co go zamierza wykonać, staje pośrodku izby z kijem długim na 1 ^]/₂ metra, a widzowie śpiewają mu pieśń w tempie powolnym. Tancerz z kijem w ręku zaczyna popisywać się różnymi mistrzowskimi wyczynami: chwyta kij to za ten, to za ów koniec, obraca nim, przytupuje nogami, trzaska piętami, kolanami... Tymczasem grajkowie i śpiewacy zmieniają motyw i przynaglają tempo, intonując pieśń: Stoji juhas za bućkem, | chyta ofce klobuć-kem. Tańczący zaczyna podskakiwać, a kij podtyka w skoku pod kolana, podchwytuje go, przeskakuje; latają mu nogi, ręce, oczy, całe ciało; gra każda żyłka krwi, jakby szło o walkę na samą śmierć. I on i widzowie upajają się tym pląsem. Jak podnosi Vaclavik, przypomina on słowackie odzemky, znane głównie w żupie zwoleńskiej i gemerskiej (tzn. na południe od Liptowa i Niżnich Tatr), „a liczne tańca jest uganianie się młodzieńca za dziewoją, która przed nim niby ucieka, drobnym wywijając się krokiem, dopóki on jej nie złapie i nie zawinie hołubca. Otóż górale między sobą robią to tak machinalnie, iż się jasno uwydatnia obojętność tanecznika do tanecznicy i nawzajem. Chodzi im wyraźnie o wybębnienie nogami najrozmaitszych łamańców na jednym miejscu. Jedno na drugie ani spojrzy, zajęte patrzeniem na swoje nogi. Trzeba dopiero osób wykształconych do tego tańca i posiadających poczucie piękna, aby się mógł wydać tym, czym być powinien". — Wycieczka, w czasie której Eliasz widział opisany przezeń taniec, odbyła się na początku sierpnia r. 1879 (spacjowania i nawias w tekście pochodzą ode mnie).

¹ Nazwa Schuhplatter (złożona z wyrazów Schuh i platteln) powstała od charakterystycznego klaskania dłonią o podeszwę obuwia.

* Ludność tej wsi jest pochodzenia chorwackiego, ale taniec należy do wę-giersko-słowackich.

jego tematy, nie dające się ani słowem opisać, ani odmalować, przywodzą na myśl elegijny taniec zwany np. w Ciernym Bolagu: Janosików piać albo hajduchy“. Od siebie dodajmy, że podobne akrobatyczne tańce z kijem (łub ciupagą) są szeroko rozpowszechnione u Węgrów (botolótanc, kondastanc itd.). Od Węgrów też zapewne dostały się do części Słowaków (ob. też jednak § 744).

I na zachodnich Bałkanach obok przeważających tam korowodów widywać można nieraz solowe oraz dwuosobowe tańce o żywszym tempie i mniej lub więcej ożywionych czy urozmaiconych ruchach. Do takich tańców należy może m. i. dalmacka poskoćnica z Żupy w okolicy Dubrownika, którą Berezin — w sposób zapewne dość swobodny (tzn. niezbyt ścisły) — określa jako podobną do kozaka³.

737. Czarnogórskie oro polega na skokach, wykonywanych przez kobietę i mężczyznę wewnątrz koła widzów zebranych na boisku lub gdzie indziej, przy czym 2—3 osoby spośród widzów przyśpiewują pląsającej parze do tańca; innej muzyki nie ma.

Sam taniec wygląda tak. „Wszyscy siedzą na krawędzi kamiennego boiska². Nagle jeden z odpoczywających z krzykiem i-i! wymachując w górę rękami skacze na środek; za chwilę w ten sam burzliwy sposób wyskakuje ku niemu spośród widzów kobieta, czyniąc gwałtowny obrót całym ciałem, tak że poły sukmanki i końce nagłownej chustki lecą w stronę przeciwną; i ona wymachuje rękami, to wyrzucając je w górę, to opuszczając wzdłuż ciała. Mężczyzna przez cały czas pokrzykuje: i-cha! i-cha! Tak obskakują się nawzajem, to przybliżając się do siebie, to oddalając, a naskakawszy się do syta rzucają się ku sobie, obejmują, tzn. biorą się wzajemnie za ramiona i całują w policzki. Na scenę zaś wybiega druga para, łub też zmienia się tylko mężczyzna, a później w ten sam sposób zmieniają się kobiety. Cała istota owego tańca polega na tym, aby trzymając ciało zupełnie prosto i prawie nie uginając nóg w kolanach, skakać jak najwyżej; machanie rękami pomaga nasileniu skoków. -Lekki i zgrabny chłopak skacze niekiedy tak sprężyście, że zda się uderza tylko z lekka palcami nóg o kamienną posadzkę, a podłoga sama go już podbija w górę niby gumową piłkę; on zaś tylko przemienia to jedną, to drugą nogę; nie słychać też silnego tupania, lecz jedynie coś jakby szelest spod stóp... Wylatując w górę ponad ob-

¹ Natomiast zupełnie błędna jest wiadomość podana przez D. Christova (SbNI t. 27, r. 1913, s. 15) a przypisująca Słoweńcom skoczny taniec chośije, zbliżony jakoby do kozaka. Taniec ten i dodana do niego przez Christova melodia z całą pewnością (jak mi to łaskawie stwierdził prof. M. Gavazzi, którego o te szczegóły zapytywałem) nie są słoweńskie. Okazuje się, że Christov źle użył bułgarskiego terminu slovenski 'słoweński* (zamiast slova5ki 'słowacki*).

⁸ Boiska (tj. klepiska) znajdują się u Czarnogórców pod gołym niebem i są sporządzane z kamieni (ob. cz. I s. 200 § 205).