klstidwa200

K. MOSZYŃSKI! KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

vika (zapewne t.s., co żiloylak, żilovnik i t. p. t. j~ Płantago sp.) oraz jenjuvee (zapewne Galium verum L.), a na głowę kładą jej wieniec z tychże roślin. Jedna z dziewczyn bierze tak przystrojone dziecko na ręce, i cały orszak obchodzi wieś, tańcząc korowody u studzien etc. Potem wszyscy idą do obranej wczorajszego wieczora chaty i tam dokonywują właściwych wróżb; oczy „szwagierki św. Jana“ są w trakcie wróżenia zawiązane, twarz obrócona na południe; w czasie odśpiewywania wróżebnych pieśni przez dziewczyny wyjmuje ona — po jednej — wiązanki ziela z fantami. — W innych stronach wiją w czasie obrządku wianki z krwawniku (Aehillea Millefolium L.), róż etc.; a wodę czerpią z 3 studni i stawiają ją na noc pod krzak różany. Pieśni śpiewane podczas obrządku noszą wyraźny charakter erotyczny.

307. Mniej lub więcej identyczne wróżby znane są nietylko u No-wogreków, Ormjan i Osmanów, zamieszkujących europejską Turcję, lecz i w głębi Anatolji^{1 2 3 4} oraz w zakaukaskiej Armenji, o czem Arna-udoy, uważając je za praktykę greckiego pochodzenia, nie wiedział*. W Armenji odbywają się wiosną w dzień Wniebowstąpienia Pańskiego, a sprawiają je tam zwykle młode mężatki i dziewczęta.

Ponieważ stwierdzenie uderzającego podobieństwa skomplikowanego obrządku wróżebnego bułgarskiego (i nowogreckiego etc.) do praktykowanego w miejscowościach Armenji, oddalonych o jakie półtora tysiąca kilometrów od Bałkańskiego półwyspu, będzie dla nas pouczające i ważne, oraz ponieważ w obchodzie z pod Kaukazu przechowały się pewne cechy bardzo prymitywne, więc podaję niżej dokładny opis ostatniego, cytując dosłownie Manuka Abeghiana (Der armenische Volksglaube, r. 1899, str. 62—66)^s. — Dzień, w którym ma miejsce obchodzący nas obrządek, zwie się w Armenji świętem matki kwiatów. „Dziewczyny zbierają tego dnia w górach różne kwiaty; ...inne zaś udają się kraść wodę ze 7 źródeł lub ze 7 rzek i studni, przyczem musi się to odbyć w tajemnicy: kradnące wodę nie powinny się widzieć wzajemnie, a inni ludzie nie powinni wiedzieć o niczem. Każda dziewczyna napełnia w milczeniu naczynie, rzuca doń kamyk i powraca natychmiast. W czasie powrotu nie wolno jej mówić, ani stawiać naczynia na ziemi, ani też oglądać się za siebie*. Dziewczyny wyobrażają sobie, że poza niemi krzyczą góry, doliny, drzewa, łąki i t. d.; jeśliby się zaś która obejrzała i usłyszała te głosy, natychmiast obróciłaby się w kamień... Wieczorem dziewczęta gromadzą się w jednym z sadów, wlewają wodę z 7 źródeł do naczynia, zwanego tu i owdzie havgir, wrzucają doń 7 kamyków i płatki kwiatów. Każdy, kto chce poznać swą dolę, rzuca też wtedy do naczynia jaki drobny przedmiot jako własny znak... Natenczas dziewczyny przybierają naczynie kwiatami, poczem przygotowują Dolę; w tym celu dwa kijki, związane nakrzyż, przyodziewają w strój panny młodej i sporządzają w ten sposób kukłę, przystrajaną następnie różnemi ozdobami, perłami, monetami i t. d. Ta właśnie kukła jest Dolą (Vićak). Przymocowują ją na naczyniu z wodą i wraz z niem wystawiają nocą na działanie gwiazd, owych prawdziwych nosicielek losów¹. Niektóre z dziewcząt czuwają przy tem całą noc, ponieważ chłopcy starają się havgir ukraść. Wszystkie powyższe obrządki odprawiane są przy wtórze pieśni... Następnego dnia (w niektórych zaś miejscowościach dopiero po 7 lub nawet 14 dniach) dziewczęta... zbierają się znowuż w jednym z sadów u źródła lub — jeśli źródeł niema w pobliżu wsi — nad strumieniem. Źródło czy strumyk nakrywają kwiatami, zielonemi gałązkami i liśćmi, poczem wstawiają tam Dolę. Gdy wszystko gotowe i gdy uczestniczki obchodu posiliły się, najstarsza z nich bierze Dolę w ręce, całuje ją i podaje innym, które czynią to samo; w ten sposób Dola wędruje z rąk do rąk. Na ostatku dostaje się 7-letniej dziewczynce; siada ona wówczas pośrodku, trzymając przed sobą Dolę i havgir. Zwie się ta dziewczynka panną młodą i jest zastępczynią Doli; nakrywają ją wraz z naczyniem i Dolą czerwonym zawojem⁵ ⁶. Następuje chwila rozpoczęcia t. zw. pieśni doli. Po każdej zwrotce panna młoda sięga do naczynia i wyjmuje stamtąd znak doli. Treść odśpiewanej przed chwilą zwrotki wskazuje losy temu, do kogo należy wyjęty znak. Pieśni doli należą przeważnie do czterowierszowych utworów, który to rodzaj ludowej poezji bardzo jest rozpowszechniony zarówno u mieszkańców Armenji, jak i u innych ludów". Treść tych pieśni obraca się dokoła zaślubin i szczęścia.

W miejscowości Cinccharu wielką rolę przy podobnych wróżbach odgrywają u Greczynek i Ormjanek tamtejszych zioła, tak, że naczynie wróżebne zawiera dużo kwiatów i traw, a mało wody. Z wiadrem tem chodzi się po wsi, i wszyscy, kto chce poznać swój los, rzucają doń pierścienie, naparstki, szpilki etc.; następnie naczynie zostaje zaniesione do cerkwi, gdzie stawia się je przed świętym obrazem. W sam dzień Wniebowstąpienia dziewczyny jeszcze raz zbierają zioła i, przyniósłszy do cerkwi, kładą je we wiadro. Po mszy świętej ksiądz poświęca wiadro z ziołami, a dziewczyny zabierają je do zawczasu obranego przestronnego domu. Jedna z dziewczyn, co zbierały zioła, przebrana za królową i zwana „swadziebną", mając twarz zasłoniętą, wyjmuje fanty z naczynia; a pieśni, śpiewane w tym czasie przez jej towarzyszki, wieszczą dolę właścicielom wyjmowanych drobiazgów.

308. Jak widzimy, wszystkie sposoby wróżenia, omówione powyżej, są sobie bardzo bliskie. Pomijając takie cechy, jak: 1) zabarwienie erotyczne, 2) praktykowanie głównie czy też wyłącznie przez dziewczęta i przytem 3) raz tylko do roku w wielkie święto (które to cechy są właściwe i wielu innym wróżbom), — łączą je, jako bardzo

Dokładne dane o stosowaniu tych wróżb przez Osmanów z Rumelji (głównie Konstantynopol) i z Anatolji (Konja) zawdzięczam prof. dr. T. Kowalskiemu. Właściwą datą wróżb, o jakich tu mowa, jest u Osmanów Hidreliz (dzień św. Jerzego). Los wyznaczają nie pieśni, lecz recytowane czterowiersze (t. zw. mani).

* Ob. Spisanie na Balgarskata akademija na naukite, t 4, klon istor.-filolog-i filosof.-ob§ćestv., 3, r. 1912, str. 91.

⁸ Poza tem ob. jeszcze co do Ormjan transkaukaskich: Sbornik materiałov dla opisanija mćstnostej i plemen Kavkaza, t. 6, r. 1888, dział 1, str. 130—131 (powiat dżewanszyrski gub. jelisawetpołska); co do Ormjan i Greków: ib., t. 18, r. 1894, dział 3, str. 299—301 (m. Cinccharu).

Są to pospolite praktyki, zachowywane nieraz i przez Słowian przy przynoszeniu wody, używanej do wróżb.

¹ W oryginale druga połowa tego zdania zredagowana jest w sposób, nie dający się dokładnie powtórzyć w języku polskim: „Sie setzen das Vićak mit dem Havgir in der Nacht unter die Sterne, damit diese, die das wirkliche Schicksal sind, darauf einwirken“. L. c., str. 64.

Podobnie u zachodnich Nowogreków dziecko, wyjmujące fanty (u nich — chłopię), jest pokryte czerwoną chustą. (Ob. „Spisanije⁶ j. w., str. 92).