458 459 (4)

458

CłfW III. PodiUw> makrofluinorali

I

Bilans handlowy jest różnicą między wpływami z eksportu a wydatkami na import towarów całej gospodarki krajowej. Jeśli wpływy przewyższają wydatki, mówimy o dodatnim bilansie handlowym lub nadwyżce eksportowej. Jeśli dochody z eksportu są niższe od płatności za import, mówimy o ujemnym bilansie handlowym lub deficycie handlowym.

Bilans obrotów bieżących oprócz bilansu handlowego obejmuje także saldo wartości transakcji usługowych, przekazów (transferów) pieniężnych ludności i władz oraz ruchu dochodów z inwestycji.

Bilans obrotów kapitałowych to wynik netto przepływów kapitałowych, takich jak: inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, kredyty bankowe długo- i krótkoterminowe. kredyty eksportowe.

17.4. Równowaga bilansu płatniczego

Z formalnego (księgowego) punktu widzenia bilans płatniczy zawrze jest zrównoważony, ponieważ każda transakcja ma stronę debetową i kredytową. Jednakże ekonomię interesuje nic formalny aspekt bilansu, lecz jego sens ekonomiczny. Meritum bilansu płatniczego dotyczy pojęcia nadwyżki i deficytu. Nic ma jednak jednoznacznej interpretacji ekonomicznej tych pojęć. Ostatnio najczęściej spotykane wyjaśnienie tych pojęć odwołuje się do wyróżnienia dwóch rodzajów transakcji ekonomicznych: autonomicznych i wyrównawczych.

Przez transakcje autonomiczne rozumie się transakcje podejmowane z normalnych. ekonomicznych (komercyjnych) powodów, bez uwzględnienia ich wpływu na stan bilansu płatniczego (jak przykładowy import mercedesów przez amerykańskiego pośrednika). Natomiast transakcje wyrównawcze to transakcje podjęte w odpowiedzi na transakcje autonomiczne: ich motywem jest stosowne uzupełnienie (skorygowanie) stanu bilansu płatniczego.

Za nadwyżkę w bilansie płatniczym uważa się sytuację, gdy strona kredytowa transakcji autonomicznych, czyli przychody z nich. przewyższa ich stronę debetową, czyli płatności autonomiczne. Wówczas owa nadwyżka kredytowa transakcji autonomicznych jest niwelowana przez ujemne saldo transakcji wyrównawczych. Deficyt bilansu płatniczego zachodzi wtedy, gdy płatności z tytułu transakcji autonomicznych przewyższają dochody z nich; ów niedobór musi być wyeliminowany przez nadwyżkę z transakcji wyrównawczych.

Na ogól uznaje się. że transakcjami autonomicznymi są wszystkie transakcje wymienione w punktach (A) i (B). tzn. w rachunkach obrotów bieżących i obrotów kapitałowych. Z kolei za transakcje wyrównawcze uważa się transakcje z rachunku (C) - zmiany rezerw rządowych.

Jak stwierdziliśmy wyżej, problemem teoretycznym jest. które kategorie transakcji uznawać za autonomiczne, a które za wyrównawcze. Z kolei w praktyce kalkulacji bilansu płatniczego problemem bywa zakwalifikowanie poszczególnych transakcji do konkretnych kategorii. Przyjmując jednak powyższy ogólny tok rozumowania. w celu zilustrowania zagadnienia bilansu płatniczego, pojęcia deficytu oraz źródeł jego finansowania, przedstawiamy tablicę pokazującą w uproszczeniu bilans płatniczy Polski w latach 1990-1991. Pomoże ona w wyjaśnieniu, w jaki sposób powstaje nierównowaga bilansu płatniczego i zarazem, jak dochodzi do jego zrównoważenia.

Tablica l7Jt

Uproszczony bilans płatniczy Pohlu w Ulach 1990-1991 (w mld USD)

Wyszczególnienie	1990	1991
Rachunek obrotów bieżących
Bilans handlowy
1. Eksport towarów	10.9	12.8
2. Import towarów	8.7	12.7
3. Saldo biUntu handlowego (1-2)	2.2	0.1
Bilans wymiany usług
4. Eksport usług	1.9	2,1
5. Import usług	5.4	33
6. Saldo wymiany usług (4-5)	-3.5	-U
7. Transfery netto (saldo)	1.9	03
8. Saldo bilansu obrotów bieżących (3*6*7)	0.6	-03
Rachunek obrotów kapitałowych
9. Napływ kapitału długoterminowego	0.4	03
10. Zobowiązania z tytułu amortyzacji zadłużenia	-3.0	-1.6
11. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie	0.0	0.1
12. Inne przepływy kapitałowe	03	-2.1
13. Saldo bilansu obrotów kapitałowych	-23	-23
14. Saldo bilansu płatniczego (deficyt) (8*13)	-1.7	-33
Źródła finansowania deficytu
15. Zmiana poziomu rezerw rządowych	-4.4	13
16. Częśćiowe umorzenie oraz restrukturyzacja zadłużenia	4.9	0.0
w rym:
rat kapitałowych	(2.4)	(03)
odsetek	(2.5)	(0.0)
17. Zmiana zaległości płatniczych	U	23

Źfódfai Oftte m [ud* aatiutó* MnMcn(»a HuaM i IMoaltoSwa) fUalu    i Ronqi

Jak wynika z tablicy 17.2. w rachunku handlowym Polska miała malejącą nadwyżkę handlową (pozycja 3 w tabeli): w 1990 r. eksport przewyższał import o 2,2 mld USD. a w następnym roku już tylko o 0.1 mld USD. W wymianie usług mieliśmy z kolei malejący deficyt, który zmniejszył się z 3.5 mld doi. do 1.2 mld USD (pozycja 6). Po uwzględnieniu salda transferów (pozycja 7) całkowity bilans rachunku obrotów bieżących zmienił się z nadwyżki 0.6 mld USD w 1990 r. w deficyt 0.8 mld USD w roku następnym (pozycja 8).