45 (272)

44 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, Wl(Cf), PK2YSTEPNIEJ

a godność zachowują jedynie tacy ludzie, którzy mają wolność wyboru i decyzji dotyczących ich własnego postępowania. Psychologowie zdobywają coraz więcej informacji na temat prawidłowości rządzących ludzką psychiką, ale posługują się tą wiedzą jedynie na żądanie zainteresowanej osoby, by pomóc jej czy jakiejś instytucji społecznej.

Dalsza część tego rozdziału przedstawia ogólnie psychologię i ludzi, którzy ją uprawiają. Jak zobaczymy, naukę tę cechuje znaczne zróżnicowanie przedmiotu zainteresowań; podobnie zróżnicowani są i sami psychologowie. Przedstawimy krótko historię tej dziedziny i główne perspektywy, z jakich psychologowie współcześni patrzą na ludzkie zachowanie. Na zakończenie spróbujemy rozważyć, w jaki sposób na kształcie psychologii waży ludzka różnorodność i pewne zasady myślenia krytycznego.

ZASTANÓW SIĘ

Czytanie bez namysłu jest jak jedzenie bez trawienia.

Edmund Burkę

Badania wykazują, że jeżeli uczniowie mają coś zrozumieć z tego, czego się uczą, muszą o tym myśleć. Muszą to włożyć do własnej głowy własnymi słowami, a nie tylko biernie siedzieć i wchłaniać.

Wilbert McKeachie, 1994, s. 39.

Psychologowie i pedagodzy dowiedli, że uczenie się jest skuteczniejsze, kiedy myśli się o tym, czego się uczy. Myślenie na jakiś temat oznacza wynajdywanie związków pomiędzy daną sprawą a tym, co już wiesz (Willoughby i in„ 1994). Dzięki temu poznawany materia! nabiera znaczenia i staje się łatwiejszy do zapamiętania (Woioshyn iin., 1994). Myślenie podczas uczenia się podnosi także szansę wykorzystania danej informacji we własnym życiu (Kintsch, 1994).

To, co już wiesz, zależy od uprzednich doświadczeń i wcześniej nabytej wiedzy akademickiej. Czytając tę książkę, zauważysz, że często tu wspominam o swojej rodzinie (także w takich momentach, w których moja rodzina wolałaby nie być wspominana). Powoduje mną chęć wzbudzenia twojego zainteresowania (również wspomagającego proces uczenia się), dopomożenia ci w powiązaniu omawianych prawidłowości z problemami życia codziennego. Akapity zatytułowane „Zastanów się’, pojawiające się pod koniec każdego podrozdziału, również mogą cię zachęcić do powiązania zdobytej informacji z doświadczeniami życiowymi i tym, czego się dowiedziałeś, poznając inne dziedziny. W częściach tych namawiam cię do prób odpowiedzi na pewne pytania, zanim przejdziesz do następnego podrozdziału. Ma przykład teraz, po zapoznaniu się z podrozdziałem „Psychologia jako nauka” spróbuj zastanowić się nad takimi oto pytaniami:

• Jak definiowateś(-aś) na własny użytek psychologię przed otwarciem tej książki? Jak bardzo rzeczywista psychologia różni się od twoich oczekiwań?

• Czy masz jakieś własne teorie wyjaśniające sposób postępowania I myślenia ludzi? Jaka jest ich treść? Jakie masz na nie dowody?

e Czy wierzysz w to, że ludzi można poznać w sposób naukowy? Dlaczego tak, a dlaczego nie?

CZYM ZAJMUJĄ SIĘ PSYCHOLOGOWIE?

Wszyscy psychologowie żywo interesują się zachowaniem, choć pod innymi względami bardzo się między sobą różnią. Niektórzy zajmują się głównie badaniami podstawowymi, które nie mają bezpośredniego zastosowania przy rozwiązywaniu problemów osobistych czy społecznych. Inni zajmują się badaniami stosowanymi, ukierunkowanymi właśnie na rozwiązanie konkretnych problemów praktycznych. Choć motywem podejmowania badań podstawowych jest ciekawość oraz pragnienie zrozumienia i wyjaśnienia świata, służą one podniesieniu jakości życia w niedalekiej przyszłości (Leibowitz, 1996; N. E. Miller, 1995). Na przykład badania podstawowe nad prawidłowościami uczenia się wykonane w pierwszej połowie XX wieku znalaziy współcześnie liczne zastosowania w systemie szkolnym. Badania podstawowe nad funkcjonowaniem układu nerwowego zwiększyły zaś naszą wiedzę na temat takich chorób, jak padaczka czy choroba Alzheimera lub Parkinsona.

Wielu psychologów nie prowadzi badań, lecz zajmuje się praktycznym wykorzystaniem wiedzy psychologicznej, próbując pomóc ludziom w zmienianiu zachowania, tak by skuteczniej osiągali postawione sobie cele. Wielu zajmuje się głównie nauczaniem i propaguje wiedzę psychologiczną na wykładach, seminariach i różnego rodzaju warsztatach.

Inni angażują się zarówno w badania, jak i nauczanie czy poradnictwo. Na przykład profesorowie psychologu zwykłe prowadzą jakieś badania podstawowe lub stosowane, ale także służą radą jednostkom oraz firmom. Badacze często bywają proszeni przez różne firmy o poradę lub prowadzenie seminariów i warsztatów umożliwiających ich pracownikom nabywanie różnych umiejętności. Praktycy, na przykład psychologowie kliniczni i przemysłowi, czasami angażują się też i .w prowadzenie badań - zwykle stosowanych - oraz różne formy nauczania. Niestety psychologowie prowadzący badania, wykłady i doradztwo praktyczne nie potrafią sami sobie doradzić, w jaki sposób można by rozszerzyć tydzień roboczy do 250 godzin.

DZIEDZINY PSYCHOLOGII

Przyjrzyjmy się obecnie niektórym specjalizacjom psychologicznym. Choć wielu psychologów oddaje się różnym formom działalności, większość ogranicza się tylko do jednej z następujących dziedzin.

Psychologowie kliniczni pomagają ludziom z zaburzeniami psychicznymi dostosować się do wymagań życia. Problemy ludzi mogą dotyczyć wielu spraw -od lęku i depresji czy zaburzeń funkcjonowania seksualnego do utraty poczucia celu w życiu. Psychologowie kliniczni identyfikują te problemy na podstawie wywiadu i badań testowych. Pomagają swoim klientom rozwiązywać problemy życiowe i zmieniać autodestrukcyjne sposoby postępowania. Pracują w instytucjach dla osób psychicznie chorych lub niedorozwiniętych, na oddziałach dziennych, w klinikach akademii medycznych czy innych uczelni wyższych, a także prowadzą praktykę prywatną. Psychologowie kliniczni stanowią najliczniejszą podgrupę psychologów (por. ryc. 1.1). W istocie większość ludzi, mówiąc „psycholog”, ma na myśli właśnie psychologa klinicznego. Psychologowie kliniczni różnią się od psychiatrów - ci ostatni są lekarzami medycyny specjalizującymi się w leczeniu zaburzeń psychicznych.