462 463 (3)

winny mieć możliwie małe wymiary, wykorzystując na ich rdzenie materiały magnetyczne o dużej przenikalności magnetycznej (N80CHS), N80MZ, N79M4 itd. W celu dalszego zmniejszenia wpływów indukcyjnych transformator umieszcza się w ekranie z tego samego materiału. Konstrukcja i obliczanie ekranów jest rozpatrywana w literaturze specjalnej (L24, str. 332... 3al).

Jeżeli transformator wejściowy jest umieszczony na stalowym chassis, należy pozostawić szczeliną chociaż^- kilku milimetrów między chassis i rdzeniem lub ekranem (rys. 9-7). Przy braku szczeliny pasożytnicze sprzężenia indukcyjne silnie rosną.

9.3.4. Sprzężenia elektromagnetyczne

We wzmacniaczu o górnej częstotliwości roboczej poniżej kilkudziesięciu megaherców pasożytnicze elektromagnetyczne sprzężenia zwrotne przejawiają się zazwyczaj w postaci samowzbudza-nia się poszczególnych stopni na częstotliwości rzędu kilkuset megaherców. Wyprowadzenia elektrod elementu wzmacniającego. łącznie z przewodami montażowymi mają pojemność i induk-cyjność rozłożoną oraz skupioną i przedstawiają sobą układ drgań o częstotliwości rezonansowej rzędu kilkuset megaherców. Nawet przy odległości między przewodami istniejące między nimi sprzężenie elektromagnetyczne może się okazać wystarczające do samowzbudzenia stopnia na podanej częstotliwości. Takie samo-wzbudzenie iest charakterystyczne dla lamp elektronowych o dużym nachyleniu charakterystyki. Oprócz pogorszenia własności stopnia, prowadzi ono czasem do uszkodzenia lampy gene-ra«yjnej, w której pęka szkło u wyprowadzeń na skutek przegrzania polem wielkiej częstotliwości.

Generację pasożytniczą tego rodzaju można stwierdzić na podstawie nagłego spadku mocy oraz wzmocnienia stopnia, zwiększonego prądu zasilania, jak również na podstawie świecenia neonówki wskaźnikowej umocowanej na pręcie izolacyjnym, której jedna elektroda dotyka do elektrod lampy generacyjnej. Taki rodzaj generacji usuwa się zazwyczaj za pomocą szeregowego włączenia w obwód elektrody sterującej lub innej oporności nie-drutowej o wartości od kilku do kilkunastu omów. Tę oporność przypaja się bezpośrednio do wyprowadzenia podstawki lampowej lub wyprowadzenia tranzystora, a dopiero za nim przypaja się elementy układu stopnia i przewody montażowe. Przy równoległym połączeniu elementów wzmacniających oraz w stopniach przeciwsobnych takie oporności umieszcza się przy każdym elemencie wzmacniającym.

We wzmacniaczach o górnej częstotliwości roboczej rjędu kilkaset megaherców, promieniowana przez przewodniki oraz części składowe stopnia wyjściowego fala elektromagnetyczna rozprzestrzenia się po chassis, tak jak w falowodzie w kierunku do pierwszych stopni. Jeżeli wzmocnienie wzmacniacza-na jednostkę długości chassis jest większe niż tłumienie rozprzestrzeniającej się w przeciwnym kierunku fali elektromagnetycznej, to nastąpi samo wzbudzenie wzmacniacza. W celu zmniejszenia takiego „falowodowego" sprzężenia zwrotnego oraz przeciwdziałania samowzbudzeniu wzmacniacza, zmniejsza się szerokość chassis, utrzymując lub zwiększając odległość między stopniami. Pomaga również ustawienie wewnątrz chassis poprzecznych przegród metalowych, mających z chassis dobry kontakt elektryczny.

9.3.5. Sprzężenia elektromechaniczne

Sprzężenia elektromechaniczne występują we wzmacniaczach, znajdujących się w małej odległości od głośników lub poddanych wibracjom i wstrząsom mechanicznym

Drgania membrany głośnika przenoszą się przez jego obudowę, umocowaną na chassis do elementów wzmacniających. Jeżeli w zastosowanych elementach wzmacniających występuje zjawisko mikrofonowania, to w ich obwodzie wyjściowym pojawi się w tym przypadku zmienna składowa prądu, mająca częstotliwość drgań mechanicznych. Ta zmienna składowa zostanie wzmocniona, dojdzie do głośnika i wytworzy w ten sposób pasożytnicze zwrotne sprzężenie elektromechaniczne.

Najbardziej niebezpiecznym, często powodującym samowzbu-dzenie urządzenia jest pasożytnicze sprzężenie głośnika z pierwszą lampą wzmacniacza wielostopniowego. Częstotliwość drgań generowanych, powstających w tym przypadku znajduje sdę w zakresie średnich częstotliwości akustycznych (200 „. 2000 Hz).

We wzmacniaczach poddanych wibracjom i wstrząsom, sprzężenie mechaniczne elementów wzmacniających ze źródłami wibracji prowadzi do pojawienia się na wyjściu wzmacniacza dodatkowych napięć (zakłóceń), zniekształcających wzmacniane sygnały.

Dlatego we wzmacniaczach o dużym wzmocnieniu, znajdujących się w pobliżu głośnika lub poddanych wibracjom i wstrząsom, należy stosować takie elementy wzmacniające, w których nie występuje zjawisko mikrofonowania (na przykład tranzystory). Jeżeli zastosowano w takich wzmacniaczach lampy elektronowe, to lampę pierwszego stopnia amortyzuje się, umieszczając jej podstawkę na sprężynach lub amortyzatorach gumowych. Korzystnie wpływa również amortyzacja głośnika lub źródła wibracji. Zaleca się stosowanie, zwłaszcza w pierwszych stopniach, lamp o sztywnej konstrukcji wewnętrznej, gdyż w takich lampach zjawisko mikrofonowe występuje znacznie słabiej. Największe na-

463