P1090725

Zainteresowania czytelnicze winny być możliwie wszechstronne, zwłaszcza na szkolnym etapie edukacji czytelniczej, lecz z preferencją lektury pomagającej realizować aktualne życiowe funkcje. Korelacja między zainteresowaniami a wykonywanym zawodem nie powinna prowadzić do zasklepiania się w wąsko profesjonalnym repertuarze czytelniczym, co wobec gwałtownego rozrostu publikacji naukowych i fachowych zdaje się coraz bardziej zagrażać zawężeniem horyzontów myślo-wo-poznawczych.

Rozwój kultury czytelniczej młodzieży przebiega prawidłowo, jeśli młody czytelnik przejdzie poprzez wszystkie stadia zainteresowań, właś-dwych danej fazie dorastania, jeśli pozna różne rodzaje i gatunki literackie, arcydzieła literatury dawnej, wybitniejsze zjawiska literatury współczesnej oraz literatury faktu i popularnonaukowej z różnych dziedzin wiedzy. Już w starszych klasach szkoły podstawowej, a przynajmniej w szkole średniej powinny wykrystalizować się zainteresowania czytelnicze związane z wybranym zawodem i kierunkiem dalszego kształcenia Się.    -    :'' ■    - " V

Obok pojęcia „zainteresowania czytelnicze” spotykamy się ż pokrewnymi mu, jak „zamiłowania czytelnicze”/ i,upodobania czytelnicze”; „gust literadd”. Janusz Sławiński gust literacki określa jako ogół upodobań do przekazów określonego typu decydujących o hierarchii preferencji⁴⁷. Upodobanie czy zamiłowanie czytelnicze- (nie mylić z zamiłowaniem do czytania w ogóle) jest pojęciem węższym niż zainteresowanie. Zainteresowanie ma charakter poznawczy, natomiast upodobanie oznacza emocjonalne nastawienie, zainteresowanie pozycjami, które zostały emocjonalnie zaakceptowane^4S.

Zainteresowania poznawcze i pochodne od nich zainteresowania czytelnicze graniczą z grupą bodźców, skłaniających do poszukiwania w lekturze określonych treści, zaspokajających różne potrzeby, czyli z m otywami czytania. Motyw w psychologii jest najczęściej definiowany jako'proces wewnętrzny, wyznaczający kierunek działania, nastawiony na osiągnięcie określonego celu. Wielu autorów utożsamią pojęcie potrzeby i motywu, traktując potrzeby jako główne motywy ludzkich zachowań⁴⁹. Motywy czytania, zwane też nastawieniami' czytelmczy-

«j, Sławiński: Socjologia literatury i poetyka historyczna. [W:] Problemy socjologii literatury. Red. J. Sławiński. Wrocław 1971 s, 46.

.    <*A- Przecławska: Rozwój zainteresowań czytelniczych dzieci i młodzieży,

IWt) Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania. Red. A. Przecławska. Warszawa 1978 s. 223,

•** T, Tomaszewski: Wstęp do psychologii. Warszawa 1971 s, 187—188; Z, Skórny: Psychiczne mechanizmy zachowania się.^- Warszawa 1972 s. 89; J, $ tT et a u, A. Jurkowski, Z. P u t k i e w l c z: Podstawy • psychologii dla nauczycieli Warszawa 1978 s. 151.    -

mi⁶⁰ ■— to oczekiwanie czytelnika na zaspokojenie za pomocą lektury Jego potrzeb, to cele czytania, pobudki sięgania po lekturę, wyrażające siej w zwracaniu uwagi na określone wątki, sytuacje, konflikty, intor-macje. .

Szereg autorów wylicza od kilku do kilkunastu motywów czytania⁶¹. Można je podzielić na Instrumentalne i autoteliczne. W przypadku motywów instrumentalnych czytanie Jest środkiem osiągnięcia celu utylitarnego, tzw, życiowego, jak zdobycie wykształcenia, dyplomu, sprostanie wymaganiom nauczycieli i zwierzchników, wykonywanie pracy zawodowej, naukowej, społecznej, rozwiązywanie różnych zadać praktycznych (wychowanie dziecka, uprawa działki, gotowanie, majsterkowanie itp.), uzyskanie prestiżu społecznego i akceptacji grupy odniesienia (wypada być człowiekiem oczytanym, wypada przeczytać modną książkę). U podstaw motywów autotelicznych, chyba mniej wyraźnie uświadamianych przez czytelników, występuje dążenie do zaspokojenia potrzeb psychicznych, mających dla czytelnika autonomiczną wartość. Są to potrzeby: wiedzy i informacji, kształtowania poglądu na świąt, samokształcenia i samodoskonalenia, weryfikacji opinii i wartości, wzorów postaw i zachowań, nowych doświadczeń i doznań, przeżyć' estetycznych i emocjonalnych, potrzeba przeżyć zastępczych czyli kompensacji, .potrzeba partycypacji jako substytut rzeczywistych kontaktów społecznych, potrzeba identyfikacji z bohaterami książek i konfrontacji ich przeżyć i sytuacji ze sobą, co daje poczucie bezpieczeństwa i pociechy, że się ma podobne problemy, potrzeba ucieczki od szarzyzny życia, od. trudnych spraw egzystencji, potrzeba zapomnienia o. nich, oderwania się, potrzeba terapii, rozrywki, odprężenia, odpoczynku, wypełnienia wolnego czasu.

• Czytanie instrumentalne może mieć również wartość autoteliczną, jeśli czytane treści odpowiadają autotelicznym potrzebom czytelnika, jego zainteresowaniom, np. w przypadku lektury w trakcie studiów, badań naukowych. Czytanie może zaspokajać potrzeby głęboko ukryte i nie

uświadamiane przez czytelnika, jak potrzeba prestiżu, dominacji, sukcesu, zaspokojenia ambicji (talu czytelnik nastawia się na zapamiętywa-nie cytatów, „złotych myśli”, żeby brylować erudycją w rozmowach prywatnych i wystąpieniach publicznych). Potrzeba agresji znajduje

m j, Andukowicz: Problemy i perspektywy czytelnictwa powszechnego. „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1979 T. 12/13 s. 45.

⁴¹ Np. Wnuk-Lipińscy, op. cit s. 24—26; W. Schramm: Why Adults Read. [W:]. Adult Reading. Chicago 1956 (cyt. za: K.-Kr aśnie wska, K. Siekiery c z: Metody badań jakościowych czytelnictwa w USA. „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1S68 T. 5 s. 84—85); P. Ribereite: Pourquoi lisez vous7 „Biulietin des Bibliothóąues de France” 1957 nr 9 s. 633—652; F. Ha U: The Reading Process. London 1976 s. 46 (cyt. za: J,. Wojciechowski: Czytelnictwo. Kraków 1985 s. 102).