46ss

natomiast zachował się ciągły fryz joński, którym ozdobiono zewnętrzne ściany celli. Przedstawia on procesję panatenajską oraz bogów, którzy przyglądają się tej uroczystości ku czci Ateny. Płaskorzeźby metop Partenonu, Orfeusz i Eurydyka, Nike wiążąca sandał to dzieła zbudowane różnorodnymi kierunkami, które są zwielokrotnione i urozmaicone układami fałdów szat. Piękno samego tylko lytmu, nawet w oderwaniu od tematu płaskorzeźb, może być tu przyczyną długiej kontemplacji dzieła.

Używamy tu popularnego określenia „płaskorzeźba”. Jest ona w Grecji najczęściej reliefem wypukłym o kilku płaszczyznach „wystawania do przodu” z tła. Z konieczności rządzi się innymi prawami niż rzeźba pełna, gdyż jest ograniczona ramami pola. Główny akcent tematyczny stanowi w kompozycji postać ludzka w swobodnym ruchu. Tło poza nią jest puste, brak sugestii głębi przestrzennej poza postacią daje wrażenie silnego związania płaskorzeźby z powierzchnią ściany, większego podporządkowania jej płaszczyźnie architektonicznej. Same postacie przedstawione są w odważnych skrótach perspektywicznych, dających iluzję pełności bryły. Płaskorzeźba występowała najczęściej w tympanonach, w metopach fryzu w stylu doryckim, w stylu joó-skim i korynckim zdobiła fryz, opasując budowlę jednolitą wstęgą. Rzeźbiono także pomniki nagrobne. Do nich należy na przykład Stela Hegeso przedstawiająca panią i służącą. Została tu w pełni zachowana klasyczna prostota, umiar i równowaga. Kompozycja tchnie spokojem, jest czytelna i harmonijna.

Artyści i przykłady dzieł IV w. p.n.e.:

Skopas -Bachantka (ił. 41)

Praksyteles - Hermes z Dionizosem, Apollo z jaszczurką (il. 39), Afrodyta z Knidos Lizyp - Apoxyomenos, Odpoczywający Herakles (il. 26).

W dziełach artystów IV w. p.n.e. występuje większa idealizacja. Postacie są smuklejsze, esowate wygięcie ciała towarzyszące pozie kontrapostu jest silniejsze i bardziej miękkie. Delikatność, liryzm, pewna poetyckość rzeźb, takich jak Hermes z Dionizosem czy Apollo z jaszczurką, zmysłowość pierwszych aktów kobiecych, napięcie wygiętej w gwałtownym ruchu Bachantki, to cechy okresu przygotowującego nowy okres - hellenistyczny.

Rzeźba okresu hellenistycznego Dzieła: Nike z Samotraki, Laokoon (il 27), Grupa Byka Famezyjskiego, Umierający Gall, Afrodyta z Melos, Afrodyta z Kyreny, Faun Barberini, Chłopiec z gęsią, płaskorzeźby Ołtarza Pergamoń-skiego (il. 45)

W okresie hellenistycznym uderza wielka rozmaitość tematów, ujęć i problemów. Obok dzieł podobnych jak w okresie klasycznym znajdujemy dzieła pełne dynamiki i ekspresji, obok tematów rodzajowych, wesołych, pogodnych - sceny pełne okrucieństwa, bólu, cierpienia. Miękkość i delikatność jednych rzeźb istnieje obok patosu, wzniosłości, teatralności innych.

Wiele jest rzeźb grupowych o zawiłym skomplikowanym układzie (Laokoon, Byk Famezyjski). Kompozycja zbudowana jest na kilku osiach, kierunki krzyżują się pod różnymi kątami. Silne rozczłonkowanie bryły, wielość szczegółów daje wrażenie bogactwa formy.

Kompozycja działa często bardzo silnie - jest d ynamiczna.

W okresie hellenistycznym rozbudowano zagadnienie ruchu. W nowym ujęciu jest on subtelny, delikatny lub gwałtowny, aktywny, zmienny. Artystów nie tyle interesował mechanizm ruchu co jego wyraz, ekspresja.

^A 42. Afrodyta z Kyreny