46

96 MORFOLOGIA

3.    mają odmianę cechującą się supletywizmem - są to rzeczowniki zaimkowe,

4.    charakteryzują się pełnym synkretyzmem form, czyli z formalnego punktu widzenia są „nieodmienne”.

Trzon fleksji rzeczowników stanowi zbiór 1, najliczniejszy. Głównym czynnikiem determinującym postać paradygmatu formalnego zbiorów 1 i 2 jest rodzaj gramatyczny rzeczownika: decyduje o odrębnym zestawie końcówek i regularnych synkretyzmach wybranych form. Służy więc do podziału rzeczowników na tak zwane deklinacje i typy deklinacyj-nc, a mianowicie:

I    deklinacja męska:

L typ deklinacyjny osobowy z synkretyzmem B lm = D lm,

2.    typ deklinacyjny żywotny z synkretyzmem B łp = D lp, B lm = M lm = W lm,

3.    typ deklinacyjny nieżywotny z synkretyzmem B lp = M lp, B lm = M lm = W lm;

II    deklinacja nijaka z synkretyzmem M lp = B lp = W lp, M lm = B lm = W lm;

III    deklinacja żeńska z synkretyzmem C lp = Mc lp, M lm = B lm = W lm;

IV    deklinacja pluraliów tantum:

1. typ deklinacyjny osobowy z synkretyzmem B = D,

2. typ deklinacyjny nieosobowy z synkretyzmem B = M.

Dodajmy, że w większości rzeczowników męskich osobowych również B lp jest równy D lp; wyjątek stanowią rzeczowniki z końcówką M lp -a i -o2, por. s. 101-102 (czyli bez spieszczeń typu wujcio, Jaśko i zapożyczeń typu maestro), por. D lp cieśli, Fredry, B lp cieślę, Fredrę (ale D B lp wujcia, Jaśka, maestra). Widać powyżej, że podział rzeczowników męskich i pluraliów tantum jest dwustopniowy, spowodowany różnicą w rozkładzie form Nynkretycznych. Deklinacja nijaka i deklinacja żeńska są z tego punktu widzenia niepodzielne, stanowią więc równocześnie typy deklinacyjne.

Każdy typ deklinacyjny jest wewnętrznie zróżnicowany. Sygnalizują to końcówki wyróżniającej się funkcjonalnie formy M lp. Zostaną one wykorzystane do rozbicia typów deklinacyjnych na klasy deklinacyjne, np. żeńskie bram-a, bogin-i, kość-0. Także większość klas deklinacyjnych nie jest jednorodna fleksyjnie; różnią je zestawy form zależne od tego, czy końcowe spółgłoski tematu ią podatne na altemacje przed określonymi końcówkami, czy nie (mogą Im towarzyszyć nie w pełni przewidywalne oboczności samogłoskowe). Typy oboczności są regulowane ogólnymi zasadami morfonologii: niektóre są uwarunkowane fonologicznie (np. k : łc w łąka : łąki, i : y w pięści : myszy), większość morfologicznie, tj. końcówką o odpowiedniej wartości, np. k : c w łąka : łące (por. „Morfonologia”, s. 63-67). Zakres uwarunkowanych morfologicznie altemacji spółgłoskowych wyznacza grupy danej klasy deklinacyjnej. Wyróżniamy więc rzeczowniki z tematami altemującymi i niealtemującymi; tematy grupy pierwszej kończą się z reguły spółgłoskami twardymi, są twardotematowe, tematy grupy drugiej - spółgłoskami fonetycznie lub funkcjonalnie miękkimi, są miękkotematowe. Pośród tematów twardych zachodzi potrzeba wyodrębnienia tematów zakończonych spółgłoskami tylnojęzykowymi k, g, X, które w pewnych klasach deklinacyjnych zbliżają się do miękko-tematowych, tj. ograniczają lub eliminują niektóre altemacje. O ostatecznym kształcie grup paradygmatycznych decydują współfunkcyjne końcówki M i D lm (w mniejszym stopniu innych przypadków), których dobór nie jest uwarunkowany morfojogicznie, lecz zależy od nieostrych cech znaczeniowych lub fonetycznych rzeczowników, ewentualnie tradycji językowej.

2.3. Rzeczowriiki z końcówkami rzeczownikowymi

2.3.1.    Deklinacja męska

2.3.1.1.    Rzeczowniki osobowe A. Klasa deklinacyjna M lp -0

(a) Grupa twardotematowych (bez tylnojęzykowych) typu STUDENT, PROFESOR, KRAJAN; zestaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-0	-'i/'y, ~'e, -owie, -y
D	-a	-ów
C	-owi (-u)	-om
B	-a	-ów
N	-em	-ami
Mc	-'e	-ach
W	-'e	-'i/'y, -'e, -owie, -y