Struktura, Mocek,t 75

74 2. Morfologia gleb

Ad 1. Struktury proste (nieagregatowe)

Są. to struktury, w których poszczególne elementarne cząstki stałej fazy gleby są, albo ze sobą zlepione, albo ułożone luźno. W masie glebowej brak jest naturalnej łupliwości lub jest ona niewidoczna. Wyróżnia się trzy typy struktur.

W strukturze rozdzielnoziarnistej (r) ziarna glebowe występują oddzielnie, nie są więc zlepione żadnym spoiwem, tak jak np. w piasku luźnym, żwirze, w utworach pyłowych o małej zawartości materii organicznej, w świeżych pyłach wulkanicznych.

Struktura spójna (zwarta, masywna) (m) tworzy jednolitą masę. Zawiera ona małe ilości frakcji ilastej (pęczniejącej, kruszącej się) i materii organicznej. Dlatego nie wykazuje żadnych pęknięć ani trwałych szczelin, które powodowałyby naruszenie fizycznej jednolitości utworu. Są to przeważnie gliny piaszczyste, piaski gliniaste, gliny pylaste itp., a także utwory bardziej drobnoziarniste, ale nie wysychające (np. iły podwodne).

W obrębie tego typu struktury istnieje czasami potrzeba wyróżniania następujących podtypów: plastycznej struktury spójnej, charakteryzującej utwory ilaste będące stale silnie wilgotne; kruchej struktury spójnej, charakteryzującej utwory pyłowe prawie nie zawierające frakcji ilastej; sce-mentowanej struktury spójnej, powstałej na skutek lokalnej koncentracji związków chemicznych, które nieodwracalnie cementują cząstki glebowe; amorficznej struktury spójnej, charakterystycznej dla torfów całkowicie rozłożonych, zbudowanych w przeważającej części ze związków próchnicznych. Te ostatnie tworzą ciemnobrunatną (niekiedy czarną) jednolitą masę smo-łopodobną.

Ąd 2. Struktury agregatowe

W strukturach tych można wyróżnić naturalne płaszczyzny łupliwości (odspojenia). Indywidualne elementy strukturalne nazywa się grudkami lub agregatami (peds). Struktury agregatowe opisuje się według następujących cech: kształtu elementów strukturalnych i sposobu ich ułożenia w profilu glebowym (tzw. typ struktury, ryc. 10); wymiaru agregatów strukturalnych (tzw. klasa wielkości agregatów); stopnia rozróżnialności elementów strukturalnych w profilu glebowym i ich trwałości (tzw. stopień wykształcenia struktury glebowej).

Ad 2a. Struktury sferoidalne

Elementy strukturalne mają kształt kulisty o powierzchniach gładkich lub chropowatych, ale nie przylegających do powierzchni otaczających agregatów. Występują następujące typy struktur:

-    koprolitowa (ko) - charakteryzuje się ona agregatami o kształtach nieregularnych, niekiedy graniastych, i składa się głównie z ekskrementów dżdżownic, wazonkowców i innych bezkręgowców glebowych; agregaty mniej trwałe rozpadają się na drobniejsze elementy, wskutek czego struktura koprolitowa upodabnia się do struktury gruzełkowatej;

-    gruzełkowata (gr) - są to agregaty strukturalne kuliste, porowate, trwałe, w których spoiwem są przede wszystkim polimery próchniczne, śluzy bakteryjne i minerały ilaste; koloidy mineralno-organiczne są w znacznym stopniu wysycone kationami wapnia;

-    ziarnista (zn) - są to agregaty strukturalne prawie nieporowate, powstałe głównie na skutek dezintegracji fizycznej (wysuszanie - namakanie, zamarzanie - odmarzanie) macierzystego materiału glebowego: mineralnego (o budowie drobnoziarnistej) oraz organicznego (z całkowicie zhumifikowa-nych torfów).

Ad 2b. Struktura foremno wielościenna (poliedryczna)

Agregaty są równomiernie wykształcone wzdłuż trzech osi prostopadłych do siebie. Są to wielościany foremne o gładkich lub chropowatych powierzchniach, przylegających do powierzchni sąsiednich agregatów. Wy-stępują następujące typy struktur:

-    foremnowielościenna ostrokrawędzista (angularna, oa) - są to agregaty o powierzchniach gładkich oraz ostrych narożach i krawędziach; powstają na skutek dezintegracji utworów drobnoziarnistych, np. iłów, iłów pylastych, glin średnich i ciężkich; na swojej powierzchni mają czasami po-włoczki ilaste; przykładem są poziomy Bt gleb płowych;

-    foremnowielościenna zaokrąglona (subangulama, os) - są to agregaty o powierzchniach gładkich, wypukłych lub wklęsłych oraz zaokrąglonych narożach i krawędziach; tego typu struktury spotyka się najczęściej w glebach brunatnych, rzadziej płowych, o uziamieniu średnim, np. w glinach lekkich i średnich; gdy gleby zawierają niewielkie ilości frakcji ilastej, a agregaty nie są pokryte powłoczkami ilastymi, wówczas struktura tego typu jest o wiele mniej trwała niż struktura ostrokrawędzista (oa);

-    bryłowa (6r) - są to nieregularne duże agregaty o szorstkich powierzchniach, powstające w poziomie uprawnym wskutek orki zbyt suchych lub