IMGD38

(struktur) pośredniczących między jednostką a tymi wieikimi grupami. Są to emer. gemne w stosunku do strukrur pośredniczących I struktury pośredniczące II: małe grupy formalne i nieformalne. One przejmują większość funkcji pełnionych na po-ziomie mikrostrukturalnym przez role, stając się głównym czynnikiem transmitują, cym normy, wartości, potrzeby, cele i tak dalej pomiędzy jednostką a wielką grupą społeczną i odwrotnie. Na poziomie wielkich systemów społecznych pojawiają się I natomiast inne struktury pośredniczące - grupy pierwotne. Nie są to już jedynie I pewne formalne lub nieformalne układy (grupy) wkomponowane ściśle w strukturę I wielkich organizacji społecznych, lecz względnie autonomiczne grupy pierwotne I obejmujące wszystkie dziedziny życia społecznego. One właśnie przejmują funkcje I pośredniczenia i transmisji wszelkich społecznych przekazów ze społeczeństwa glo- I balneso i odwrotnie. Co więcej, pojawiają się nowe funkcje umożliwiające nie tyl- I ko przekaz, ale i określone oddziaływanie. Grapy pierwotne stają się więc takie I jednym z najważniejszych środków oddziaływania i nacisku pomiędzy obydwoma I elementami tego związku: jednostką i społeczeństwem. Stąd też analiza powinna I być prowadzona tak. aby konsekwentnie uwzględniała fakt wielopoziomowości rze- I czywistości społecznej. Załóżmy zatem (będzie to założenie -6), że zróżnicowanie I ról i małych grupach społecznych na instramentałno-ekspresyjne podstruktury ról I jest powszechną, ogólną właściwością małych grup społecznych zorientowanych na I wykonanie mniej lub bardziej określonego zadania. [...]

Czym wobec tego jest rola społeczna? Czy jest to funkcja uczestnictwa jednost- I ki w danym układzie odniesienia, w danej grupie społecznej (zob. (1451), czy też I jest to raki element wkomponowany w strukturę społeczną małej grupy, który umoż- I liwiałby jej określone oddziaływanie na tę jednostkę, ale także jednostce na grupę? I Jeśli przyjmiemy pierwszy punkt widzenia, wówczas najczęściej będziemy mieli na I myśli określone zachow anie jednostki zdeterminowane poprzez strukturę normatywną I danej grupy. Takie rozumienie roli społecznej spotyka się w modelu behawioral- I nym. ograniczonym do grupy społecznej, albo w modelu zachowań zdeterminowanych przez strukturę ról'. Wtedy właśnie przyjmuje się punkt widzenia, iż rola społeczna to jedynie określone działanie jednostki zdeterminowane przez grupę społeczną. Uwaga badacza jest więc głównie skupiona na analizie działania jednostki, fuyaymjeśh interesuje się on strukturą grapy społecznej, w ramach której działa ta jednostka, to jedynie po to. aby dowiedzieć się, jakie to elementy strukturalne wywołały ten typ działań jednostki. Jest to tak zwane behawioralne analizowanie f0Ęptkamq. Rola społeczna w tym rozumieniu nie jest pośrednikiem, przekaźnikiem pomiędzy jednostką a małą grupą. Grapa nie oddziałuje na jednostkę poprzez ■frjpnłrrzną, a i jednostka w żaden sposób nie może przez tę rolę wywierać naci-j|| na grapę. Rola jest jedynie rezultatem nacisku i oddziaływania małej grapy na jednostkę, lecz owo oddziaływanie dokonuje się za pośrednictwem innego elemen-munktury grupy - pozycji społecznej.

Przyjmuje się tez dragi punkt widzenia - tak zwany normatywny - zgodnie z którym to jedynie określone elementy struktury małej grupy społecznej, de-

_Struktury pośredniczące I - instrumentalne i ekspresyjne role społeczne

terminujące zachowanie danej jednostki. W tym wypadku rola społeczna I zawftlifl| jąc szereg norm. wartości, nakazów czy zakazów⁴ - stanowi pewną strukturę pottNi dniczącą pomiędzy jednostką a małą grupą społeczną. Jest to jednakże pośrednictwo połowiczne. Wiemy bowiem, jak grupa działa na jednostkę, nie wiemy natonńaai wiele o tym. jak jednostka może oddziaływać na grupę. Należy przypuszczać, że dokonuje się to dzięki tym samym normom, zakazom i nakazom. Mają one bowitttf najczęściej dwojakie znaczenie: określają typy działań akceptowanych przez grupę, lecz także i zakres obowiązków jednostki wobec grupy. Rola społeczna rozumiana w powyższy sposób jest więc tym rodzajem struktur pośredniczących, których funkcje są bliskie funkcjom struktur przez nas poszukiwanych. Jednakże jako struktura pośrednicząca I. wiążąca jednostkę z mikrostrukturami społecznymi, rola społeczna stanowi zarówno zespól działań, jak i określony system norm wkomponowanych w strukturę grupy lub podstrukturę ról. Łączy tym samym oba przedstawione wyżej ponftlji widzenia. I tak. w pierwszym z wymienionych aspektów stanowi ona działania interpersonalne (zorientowane na innych członków grupy - jest to jak gdyby analiza z perspektywy danej jednostki), lecz jedynie takie, które układają się we względnie koherentny, jednolity system. System ten więc tworzą wszystkie działania je£)ijfl ki, które — po pierwsze - posiadają te same (lub bardzo podobne) intencje: są lo zachowania interpersonalne tego samego rodzaju. System ten - po drugie - praosjl^B działania (zachowania) jednostki, które są względnie podobne do siebie z punkla widzenia częstotliwości ich powtarzania przez jednostkę. Jednakże dopiero knaridt nacja obu cech określonych działań jednostki pozwoli nam orzec, czy stanowią one taki analitycznie wyodrębniony system, który moglibyśmy nazwać rolą społeczną. Zatem rola społeczna jest to system interpersonalnych zachowań jednostki, względnie jednolity z punktu widzenia częstotliwości i rodzaju tych zachowań. (...) I Z jednej strony rola społeczna jest zespołem działań danej jednostki, stanowili jednocześnie platformę, na której może ona - właśnie poprzez te społecznie akcep* towane działania - wpływać w określony sposób na małą grupę. Istnieje jednakże drugi z wymienionych aspektów - struktura normatywna - zapewniająca z kolei grupie oddziaływanie na jednostkę. Nie są to jednak normy ściśle wyznaczające określone działania danej jednostki, lecz jedynie szerokie strukturalne ramy. w obięte których wykonuje ona działania pożądane z punktu widzenia interesu grupy. If role instrumentalne i ekspresyjne stanowią platformę bardzo określonego wania jednostek na grupę, zaspokajania indywidualnych potrzeb, dyspozycji osobowościowych poszczególnych jednostek, a także są tyaril poprzez które grupa oddziałuje na jednostkę, wyznaczając jej zakres 4“ których wypełnianie jest niezbędne z punktu widzenia interesów grupy, śnie sensie rola społeczna jest strukturą pośredniczącą I pomiędzy łymi grupami. Natomiast struktura społeczna grupy to obiekt;

(dający się opisać za pomocą pojęć obserwacyjnych) układ nych powiązań pomiędzy elementami jakiejś całości (grupytf dyfikacja tej ogólnej metapojęciowej definicji struktury do