img008

I

f²²

OD FORMALIZMU DO STRUKTURALIZMU

znaczenie poszczególnych słów. Powstawało coś dziwnego, potwornego, coś,‘ co dla wielu byłę^^ś^oIólTradztwem^yi^dnego raniło, ^boleśnie. Był to jednak wciążTeh sam chwyt, za pomocą którego Tołstoj percypował i pokazywał to, co go otaczało. Sposób percepcji Tołstoja zachwiał jego wiarą, kiedy ogarnął rzeczy, których pisarz długo nie chciał poruszać.    ' 'n "

Chwyt udziwnienia^nie..jest specjalnie-chwytem Tołstoja; Dokonywałem jego opisu na materiale Tołstojowskim ze wzglądów czysto praktycznych — po prostu dlatego, że materiał ten jest wszystkim znany.

<

Wyjaśniwszy zatem istotę tego chwytu, postaram się w przybliżeniu określić granice jego stosowania. Ospbiście yważam, że |Tidzt\vnieme .występuję wszędzie tam, gdzie"jest obra^T' Innymi i słowy*"— różmćę‘pómiędzy^óihl~ptn!ktfem widzenia a stanowiskiem Potiebni można ująć tak:p5braz nie jest stałym orzeczeniem przy zmieniających się podmiotach. Ćeiem obrazu jest jgie "ułatwię-„ nie ^ham zrozumienia "przćdmiótu^lecz „wywołarfie speayiićżriego sposobu -percepcji.. ^gó^przedmiotur    r_z e nie. j e g 8-^ „w i-

d ze^n i_a^_a—nie^p o*z n*a w a n i'a’\\    *

Najlepiej jednak prześledzić można cel obrazowości na przykładzie tematyki erotycznej. Tutaj zazwyczaj przedmiot erotyczny przedstawiony jest jak coś, co widziane jest po raz pierwszy.

U Gogola w Nocy wigilijnej:

Mówiąc to, podszedł bliżej, chrząknął, uśmiechnął się, dotknął długimi palcami jej obnażonej, pulchnej ręki i rzekł z miną, która zdradzała i przebiegłość, i zadowolenie ze siebie: — A co to takiego, najwspanialsza Sołocho? — Po czym cokolwiek odskoczył w. tył. rj- Jak to co? Ręka, Osipie Nikiforowiczu — odrzekła Sołocha. — Hm. Ręka.-He-he-he! — powiedział, serdecznie ucieszony z takiego początku diak-i przeszedł się po izbie. — A co to takiego, najdroższa Sołocho? •*— zapytał z taką samą miną. ponownie się zbliżając i chwytając z lekka Sołochę za szyję, po czym, jak poprzednio, odskoczył w tył! -^Jakbyście nie widzieli, Osipie Nikiforowiczu — odpowiedziała Sołocha,’^ Szyja, a na niej naszyjnik. — Hm. Na szyi naszyjnik, he-he_rhe!^ś₌._/t-diak znowu przeszedł się po izbie, zacierając ręce. — A to co takiego, nic-^-porównana Sołocho? — Nie wiadomo, czego by w tej chwili dotknął diak swymi długimi palcami...¹    • "    -s -.A*-'*

¹ [M. Gogol, Noc wigilijna (Nocz’ pierted rożdtestioomj^prżekład Jana Brzęczkowskiego, w zbiorze Utwory wybrane, Warszawa 195lf*t.' 2. s. 59—60.1    *’    .- :'.vęT: *

-•

li*r' *

OD FORMALIZMU DO STRUKTURALIZMU

/ . '

U Hamsuna w Głodzie: „Spoza jej koszuli widać było dwa białe cuda*'. ¹    •

Obiekty erotyczne przedstawione są również w przenośni, przy • czym celem tu jest wyraźnie „nieułatwienie zrozumienia”. Tu należy też przedstawienie organów płciowych w postaci zamka i klucza (na przykład w Zagadkach ludu rosyjskiego D. Sawodnir kowa, 102—107), w postaci przyrządów tkackich (tamże, 588—591), łuku i strzały, pierścienia i gwoździa, jak w bylinie o Sta wrze j (Rybników, 30) *.

bo

W

Mąż nie poznaje żony, która przebrana jest za bylinnego tera. Ta naprowadza go:    v •

„A pamiętasz, Stawrze, nie zapomniałeś, Jakżeśmy za młodu na drogę wychodzili, Jakżeśmy z tobą gwoździkiem się bawili: Ty miałeś gwoździk posrebrzany,

i'-¹ .ty.. ■>«<«!<• o ¹ .

•    .7,    '

I •    l

A ja mój pierścionek pozłacany?

Trafiałem cl ja tak i siak,

A ty trafiałeś raz po raz” *.

Powiada Stawr Godinowicz:

„Gwoździkiem z tobą się nie zabawiałem”. Powiada Wasylisa Mikuliczna:

„Czy pamiętasz, Stawrze, nie zapomniałeś/ Jakżeśmy z tobą pisać się uczyli:

Ja miałem kałamarz posrebrzany,

A ty miałeś pióro pozłacane?

Trafiałem ci ja tak i siak,

A ty trafiałeś raz po raz?”

W innym wariancie byliny zawarte jest również rozwiązani^ zagadki: ₎    \.«

11", .i

•_v-    _;C,    ^ Tu groźny poseł Wasyluszka

i..    / Swoje szaty po sam pępek zadziera.

•7'V-• •

¹ [Pawieł Nlkołajewicz Rybników (1831—1885) — rosyjski etno- -gra"f, zasłużony zbieracz staroruskich bylin, pieśni historycznych i ballad ludowych, które wydał drukiem w publikacji Pieśni sohrannyje/ i86₁_₆7_].    :

* [Przytoczone w bylinie określenia — gwóźdź i pierścień („swąjka’^ oraz „kqlco”) zaczerpnięte są z rosyjskiej gry ludowej, w .której.biojrący ii udział,.współzawodniczą w celnym rzucaniu dużego gwoździa, do-,.Jeż^-^ cego na ziemi pierścienia. — Przyp. tłum.]    . .V

..    .    .•    '    .    .    - t\

r .    •    .