img005

li

¹

l*tS£

) -

OD FORMALIZMU DO STRUKTURALIZMU

kiedy chłopiec uzmysławiał sobie zdanie: „Les montagnps de la Suisse sont belles”, jako szereg liter: L, m, d, 1, S, s, b.

Ta właściwość myślenia nie tylko przygotowała drogą algebrze, ale nawet podpowiedziała wybór symbolów (właśnie litery i do tego początkowe). Przy takiej (algebraicznej metodzie myślenia) rzeczy ujmuje się przy pomocy rachunku i przestrzeni, nie widzimy ich, lecz poznajemy po pierwszych cechach. Rzecz przechodzi koło nas jakby opakowana, zdajemy sobie sprawą z tego, że istnieje, u\Vzglądniamy bowiem przestrzeń, jaką zajmuje, ale widzimy tylko jej powierzchnią. Pod wpływem takiej percepcji rzecz usycha najpierw w odczuwaniu, potem zaś odbija sią to również na jej tworzeniu; właśnie takie odczuwanie słowa prozaicznego tłumaczy to, że go nie słyszymy do końca (por. artykuł L.P. Jakubinskiego), nie wymawiamy w całości (stąd wszystkie omyłki)Jp£gy procesiejdgeŁiraizacj^ automatyzowania rzeczy osiąga sią jn^wiekszą^os zc z    ś?łpg@pĆyjnyeh*/ rzeczy zostają _{

dane albo przez jedną tylko swą^ 'ćecKąTnaprżylćIad przez JńtTmef^

.albo też urzeczywistniają sią jakby tylko przy pomocy formuły, nawet nie pojawiając sią w świadomości. •

• Ścierałem kurz w pokoju i idąc dookoła doszedłem do kanapy, nie mogłem jednak przypomnieć sobie, czy ją wytarłem, czy też nie. Ponieważ są to ruchy zwykłe i nieświadome, nie mogłem sobie tego przypomnieć i czułem, że .jest to już niemożliwe. Jeśli więc icierałem i zapomniałem o tym, tzn. działałem nieświadomie, to tak jakby nie było tego wcale.’ Jeśliby ktoś patrzył świadomie, można byłoby to odtworzyć; jeśli-zaś nikt nie widział albo widział, ale nieświadomie; jeśli całe bogate życie niejednego człowieka przechodzi nieświadomie_r to jest tak. jakby go w ogóle. nie było. (Notatka z dziennika L. Tołstoja z dnia

grudzień 1915, s. 354).

28 lutego 1897 r., Nikolskoje, „Letopis

Tak przepada, zmieniając sic w nicość, życie. Autpmatyzacja zjada rzeczy, ubranie, meble, żoną i lęk przed wojną.    •%-.

wiestnik” (1827—39) i wydawca konserwatywnego „Moskwitiąnina”, .ii ń . (1841—56); w późniejszych pracach historycznych występował' jako v. | j[y\ ideolog panslawizmu i rzecznik ufilóżbficznienia historii; autor'jedhej ' i'

V z pierwszych w literaturze rosyjskiej prób stworzenia nowpli; społecz^ .■ ii • . no-obyczajowej z życia „gminnego” (Powiesti, t. 1—3, 1832); Yrównieź .

zasłużony odkrywca i wydawca wielu cennych źródeł^N historycznych,

.'y^v_; Główne'jego dzieło to Driewniaja russkaja istorija do rńongolskogo iga >

|    .*t. 1-3, 1871).]

; ' • • ł    '• ’^; .K - o:-

i. v

■ • •    • \ ► v <.■*> »v._;

jjfaUjAUCbU;'

OD FORMALIZMU DO STRUKTURALIZMU

„Jeśli całe bogate życie niejednego człowieka przechodzi nieświadomie, to jest tak, jakby go w ogóle nie było”.    _;\    • 7

^Po. J.o_yó§c_} aby wrócić .wrażenie^yci^^^zu\vać_j:^ec2;y,. aby__^^ t czynić kamień kaimennvm.-istni£j£_.to. co nazywamy sztuką.'| Cel ^ ^ sztuki — dać odczucie rzeczy__w_formie widzema_J_ji_nie_pQim2wa^:: nia; środkiem.sztuki/jest 'chwyt .judziwniahia” rzeczy^oraz. chi^yt . formy utrudnionej, zwiększającej trudności i czas percepcji, ponie-' waz"pr5ćes percepcyjny w sztuce stanowi wartość samą w sobie,. powinien być więc przedłużony; [i z t tl k.aXjJ-Lj? t ąp p r z e ż y w a n i a twór z e n i a—rz ec^z~y^~ro~^a~ś. co J^XW o-~T zTn e,_\y_ sYt uTe nuT~j~e s t waż n e.

Życie utworu poetyckiego" (artystycznego) -rr od widzenia ku poznawaniu, od poezji ku prozie, od ^konkretnego ku ogólnemu, od Don Kichota — scholastyka i ubogiego szlachcica, znoszącego na wpół świadomie upokorzenie na dworze księcia — ku Don Kichotowi Turgieniewa, szerokiemu, lecz pustemu, od Karola Wielkiego ku nazwie „król”; w miarę umierania ptworu i sztuki staje się on coraz szerszy, bajka jest w większym stopniu symboliczna mz poemat, przysłowie zaś — niż bajka. Dlatego i teoria Potiebni • najmniej jeszcze przeczyła sama sobie przy analizie bajki, którą' Potiebnia przebadał w całości ze swego punktu widzenia. Teoria ta nie nadawała się do „poważniejszych” Utworów artystycznych,', dlatego więc i książka Potiebni nie mogła być ukończona, Jak wiadomo, Notatki z teorii literatury zostały wydane w roku 1905;/

W 13 lat po śmierci autora.    .. s    .. i*.';

• • Potiebnia sam opracował całkowicie jedynie jeden dział książki — dział o bajce. , ,    . • ,    >

£Ilzeczy^ które były percypowane kilka razy, zaczynamy odęzu-'v v;l

•    wac przez poznawanie. Rzecz znajduje się przed nami, wiemy $

o tym, ale~jej nie widzimy. Dlatego też nie możemy nic o niej pq- » ;Ą wiedzieę. fjwyzwalanie, rzeczy ^ z . automatyzmu percepcji dokonuje L»<* się w~sztuce.w różny s^ś^ób:.1wYftykule tym..pragnę^.wskazać nal M jedeh^z ■^Ksposobow7^-z"'których'kÓrzyśtaThiemalże stele II -Tob-• v A stój — pisarz zdający się, jak na przykład chce Mereżkowski, prze- • ' kazywać* rzeczy takimi, jakimi sam je widzi, widzi aż do dna, ale..,-iclynie zmienia..    », •.    .»•

Tołstoja chwyt udziwnienia polega na tym, że. me-okręśla Tn/rzęczy.jej nazwa, natomiast onisuje ia tą|f iakhv jwłą wjdzia-lg:^

v

- 17.V

tej^vY;

. na do iffi "pierwszy^ wypadek' za~ś~— jakby po raz p i e rwszy 'mi ał^J 7 'miejsce)" przy czym w opisie rzeczy na_; oznaczenie. jej części ni^^/ij używa ną?w^pgólnie przyjętych, lecz nażyła je tek/jak nazywa ją .-Się odpowiednia części w innych. rzeczach. Przytoczę przyklap

ńia pojęcie _(Cehiostj

< • V'.

•    W artykjile ffWstyd (L.N. Tołstoj tak udziwnia

r i

2 — Tcorla\badań -literackich II,, 3 ,