img011

r"CJT

2yytu.x

28

OD FORMALIZMU DO STRUKTURALIZMU

y określenia \ poezji jako mowy utrudnionej, niepr a_wi-d ł o w’e j. ^Mowa poetycka'— to mowa-konstrukcja. Proza natomiast jest mową zwykłą: oszczędną, lekką, prawidłową (dea pro-sae — bogini prawidłowego, lekkiego rozwiązania, „normalnego” położenia noworodka). Bardziej szczegółowo o utrudnieniu, retar-dacji jako o ogólnym prawie sztuki będę mówił już w artykule o organizacji wątku.

Jednak pozycja ludzi, którzy wysuwają pojęcie oszczędności ' sił jako czegoś, co istnieje w języku poetyckim, a nawet go deter-.-^minuje, wydaje się na pierwszy rzut oka mocna w kwestii rytmu. Nie do obalenia może się wydawać to wytłumaczenie/rytmu/ które dał Spencer:    •

• Uderzenia, które spadają na nas nierównomiernie, zmuszają nas ‘ do utrzymywania muskułów w zbytnim, czasami niepotrzebnym naprężeniu, ponieważ nie możemy przewidzieć powtórnego uderzenia; przy równomierności uderzeń oszczędzamy sił.

Ta przekonywająca, zdawałoby się, uwaga ma.jeden brak — miesza prawa języka poetyckiego i prozaicznego. (Spencer w swej Filozofii stylu zupełnie ich nie rozróżniał, tymczasem zaś jest możliwe,-że istnieją dwa rodzą je ^rytmuf~Rvtm prozaiczny¹!, rytm pie-

*    •' śni roboczej,-„dubinuszki”, z^Ł jednej' strony, zastępuję ^komendę,

kiedy trzeba „huknąć razem”, z drugiej zaś ułatwią prace, rauto-matyzując ją> I rzeczywiście, lżej jest iść z muzyka niż bez^nlei. alp rownież-lżej idzie się w czasie ożywionej rozmowy, gdy sama > czynność marszu nie zajmuje naszeT uwagi. YV ten sposób rytm prozaiczny ma istotne * znaczenie^_jako element automatyzujący*

; Inny^r natomiasfjeśt rytm poezji, (w sztuce istńieje'“,_lStyi^,,, ale ani, jedna kolumna świątyni^reckiej nie przestrzega ściśle stylu; ^rytm . artystyczny zasadza się na rytmie prozaicznym.— rytmie zakłóćo¹* •

•    >_nym; podejmowano już próby usystematyzowania tych zakłóceń.

j takie, Jętórego nie można przewidzieć; jeśli zakłócenie to stanie się_v regułą, to^rwtedy straci swe znaczenie jako chwyt utrudniają-'. ;

• cy. y^ie' zatrzymuję się jednak dokładniej nad problemami ry-- * ’ ⁴ .V., tmu — poświęcona im będzie osobna książka.    ' -    •

• fi

^; Stanowi to obecnie zadanie stojące przed teorią rytmu. Być nioże,^: • że nie uda sie^jLch^usystematyzować, w rzeczywistości bowiem nie chodzi tu oCęytm skomplikowany^ lecz oGakłoceme ryfcmhći to' '

%

V'-

•l •

'i\», v ..

N J AK O B S 'ON 1896—1982

ROM

Jeden z czołowych współczesnych badaczy w skali światowej, R. Jar""' kobson urodził się w Moskwie w 1896 r. W 1914 r. ukończył Łazarie\ya Instytut Języków Wschodnich, w 1918 r. uniwersytet w Moskwie. Związał się z nim zawodowo w latach 1918—1920, pracując naukowo' w ramach Towarzystwa Literatury i Języka Rosyjskiego. W 1920 r; zo- -stał profesorem rusycystyki w moskiewskiej Wyższej Szkole Drama-’ tycznej.    .    •'

HŁ- 'iii

Przeniósłszy się do Czechosłowacji, związał się intensywnie z praskim życiem naukowym; propagował tam charakterystyczne dla rosyjskiej szkoły formalnej zainteresowania zjawiskami literackimi od^stro-: ny językowej, stając się współzałożycielem i wiceprzewodniczącym od 1926 r. Cercie Linguistiąue de Prague. W kręgu tym dawniejszy formalizm począł się przekształcać w sposób zdecydowany w struktura-listyczny kierunek badań językowo-literackich. W 1930 r. R. Jakobson uzyskał na uniwersytecie w Pradze doktorat filozofii. W 1933 r. został docentem na uniwersytecie w Brnie, tamże w 1934 r. profesorem'rosyjskiej filologii, a w 1936 r. — czechosłowackiej literatury średniowiecznej. W 1937 r. został współdyrektorem Seminarium Slawistycznego. W 1939 r. wykładał językoznawstwo ogólne na uniwersytecie w Kopenhadze, w 1939—40 w Oslo; w 1941 r. prowadził wykłady z rusycy-. styki na uniwersytecie w^Uppsali. W 1942 r. został profesorem językoznawstwa i filologii słowiańskiej w Ecole Librę des Hautes Etudes •, w New York City. W 1943 r. założył Linguistic Circle of New York; został przewodniczącym Sekcji Językoznawstwa i'.współdyrektorem Sekcji Słowianoznawstwa. Z Columbia Upiversity związał, sięyjąko wykładowca w 1943 r., jako profesor językoznawstwa . porównawczego w 1944, a nadto jako profesor języków słowiańskich ódM946 r. W 1949 r. powołano go na Haryard University jako profesóra języków