img002

I

I

10

OD FORMALIZMU DO STRUKTURALIZMU

tierial i stil w romanie L.N. Tolstogo „Wojna i mir”, 1928; Kak pisat’ scienarii, 1931; Zamietki o prozie Puszkina, 1937; O Majakowskom, 1940 (przekład polski 1960); Zamietki o prozie russkich klassikow, 1955; Za i protiw. Zamietki o Dostojewskom, 1957; Istoriczeskije powiesti i rasskazy, 1958; Chudożestwiennaja proza. Razmyszlenija i razbory, ^ 1959 (przekład polski pt. O prozie, 1964); Lew Tołstoj, 1963 (przekład polski 1967); Powiesti o prozie, 1966; Tietiwa. O nieschodnom schodno-go, 1970; Eisenstein,- 1975 (państwowa nagroda literacka); Eniergija Za-blużdienija, 1981. W. Szkłowski jest także autorem wspomnień: Sienti-mientalnoje putieszestwije, 1923; Wospominanija... (przekład polski pt. Ze lospomnień, 1965).

* ^{1 2}

Bibliografia. J. Mukafovsk£ S.V.B. w: Ottuv slovnik nauZny nove dobę, VI/2; B. Elchcnbaum O W.S. w: Moj sotoricmtcnnlk, 1929; G. Gukowskl S. kak istorłk lltłeratury, „Zwiezda” 1930; I. Winogradów Formalizm i tioorczestwo w: 13or'ba za stii, 1937; L. Łazaricw issledowatiel l chudoźnlk, „Woprosy Litle-ratury” 1960; E. Dobin Noioaja kniga W.S-go ł problema 'sjuźcta w: Cieroj. Sjuźei. Dletat. 1962; B. Sarnów Głazami chudoźnłka, „NowyJ Mir" 19S1; R. Lach-mann Dłe „VerfTcmdung” und das neue Sehen bet V.S., „Poetica" 1970; E. Lewin W.S. — tleortetlk kino, „Iskusstwo Kino” 1970; G. Triefiłowa Wysokijc btesicdy, „NowyJ. Mir" 1971; I. Andronlkow Poezija myslt. Sztrichi k portrietu W.S-go, „Littcraturnaja Gazleta” 1973; A. A. Hansen LOve Der russische- Forma-lismus, 1978.

SZTUKA JAKO CHWYT ²

. •    1917

9

„Sztuka jest myśleniem przy pomocy obrazów”. — Zdanie to możemy usłyszeć od gimnazjalisty, stanowi ono również punkt wyjścia dla uczonego filologa, który przystępuje do tworzenia jakiejś syntezy teoretycznoliterackiej. Myśl ta zrosła się ze świadomością wielu, ludzi. Za jednego z jej twórców należy uznać. Po-tiebnię²: „Bez obrazu nie ma sztuki, a zwłaszcza poezji” ;—- twier-

OD FORMALIZMU DO STRUKTURALIZMU

dzi on (Notatki z teorii literatury, s. 83). '„Poezja, tak jak i proza,? $'• jest przede wszystkim i głównie pewnym sppsobęm^myślęnią i po*', znania” — mówi on gdzie indziej (tąmśg, s 07) r-^ Poezja jest specjalnym /sposobem myśleniaj właśnie myślenia /przy pomocy obrazów^ sposób ten zapewnia pewną oszczędność- , sił umysłowych, „wrażenie stosunkowej łatwości procesu”, a skut-Idem tej^-oszczędności jest/ doznanie estetyczne) Tak rozumiał to : i. tak podsumował, najprawdopodobniej słusznie, członek Akade- ’ mii Owsianiko-Knlikowski i który niewątpliwie czytał uważnie książki swego na uczy cielą./gotiębnia oraz jego liczna szkoła uwa- _A‘ żają poezję za specjalny rodzaj myślenia, myślęnją rn pomocą _v jłbrazów, rolę zaś obrazów widzą w tym, że za ich pośrednictwem’;-różnorodne przedmioty i czynności łączone są w grupy, a coś,, zna?^-’ nego przedstawia rzecz nieznamjl Albo, mówiąc słówamrPótiebni:'^ ,7§tosunek obrazu do tego, co on przedstawia: a) obraz jest stałym'.^ orzeczeniem w stosunku do zmieniających się podmiotów ~

' łym środkiem nhipkt.vwiżn wania zmiennvnh wvników nrocesu*    '

cepcyjnego i niż_

zowości jest ułatwienie nam zrozumienia obrazu,’a"'fcezMegcnobra^ zowość nie miałaby sensu, obraz powinien być nam bardziej.zna’-; ny niż to, co przedstawia” (s. 291). •    -

Ciekawie wygląda zastosowanie tej reguły., przy'porównaniu błyskawic do głuchoniemych demonów u Tiutczewa albo przy Gó.-^y,,; golowskim porównaniu nieba do szat Pana Bogar*—iUf^-.    -

—- .    '--y.^->

i folklorystyką; w swym dorobku naukowym wiele miejsca poświęcił^

również psychologii twórczości. Opublikował m.in. Mysi i jazyk^O,862)?.-#'

K istorii zwukow russkogo jazyka (t. 1, 1876; t. 2—4, 1880—83); Iz lekcy).#

. po tieorii słowiesnosti. Dasnia. Poslowica. Pogoworka (3 wyd. 1Ó30); pfż-J&£|

•    ca habilitacyjna Iz zapisok- po russkoj grammatikie (t. 1—2, 1874; ;t.^3|v$|

1899; t,"4_r 1941). Od r. 1945 nazwisko Potiebni • nosi Instytut Jężyko^f.. * znawstwa Akademii Nauk ZSRR w Kijowie.]    *    * '    -

¹ [Dmitrij Nikołajewicz O wsi a ni ko-Kulikowski^- j(1853-^j,;V;' 1920) — rosyjski historyk literatury i lingwista; redaktor miesięcznika’.^ „Wiestnik Jewropy” (1913—18) i wydawnictwa seryjnego Istortja r^sskoji ^; liiieiątury XIX wieka (t. 1—5, 1908—10); autor- prac porównawczo-histo-_y ryczńych i studiów krytycznych (m.in. o twórczości L Turgiphięwa^r;‘|

•    A.'^Puszkina, M. Gogola i L. Tołstoja), w których zjawiska literąękie"^

uzajężniał od struktury psychicznej osobowości pisarza;. 4jąkói^jedę^r^ 'Z';W^rWszych w Rosji badał sanskryt, wedyjską mitologię" 14 filozof gwarniejsze prace: Istorija russkoj intielligiencyi (t,    l906c^M);^Titó‘ *

1

¹ (W. Szkłowski Sztuka jako chwyt (Iskusstwo kak prijom); tekst wg pracy O tieorii prozy, Moskwa 1929, s. 7—23; przekład Ryszarda Luźnego.) . '    ' • _; ‘ć'

2

[Aleksandr Afanasjew .Potiebnia (1835—1891) — wybitny ukraiński filolog slawista (brat rewolucjonisty Andrieja A. Potiebni), od 1875 r. profesor uniwersytetu w Charkowie; twórca rosyjskiego stru-kturalizmu, zajmował się językoznawstwem ogólnym, gramatyką historyczną języków rosyjskiego i ukraińskiego, dialektologią, semazjologią